Żywieniowa wtórna nadczynność przytarczyc (ang. NSH – nutritional secondary hyperparathyroidism) jest bardzo rzadko występującą chorobą metaboliczną koni, rozwijającą się na tle nieprawidłowego żywienia mineralnego. W Klinice Chorób Wewnętrznych Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej UP w ciągu ostatnich 20 lat zanotowano jedynie trzy przypadki (dwa kucyki pony i jeden koń zimnokrwisty) zachorowania na tę rzadką jednostkę chorobową.

Przyczyną nadczynności przytarczyc jest nieprawidłowa przemiana wapniowo-fosforanowa, która w konsekwencji prowadzi do zaburzeń rozwojowych kości, określanych jako osteodystrofia włóknista kości. W klinicznej postaci choroba charakteryzuje się ogólnym osłabieniem, niezbornością, kulawizną oraz widoczną deformacją kości twarzoczaszki. Ze względu na znaczne powiększenie kości twarzoczaszki w literaturze jest ona czasami określana terminem „choroba wielkiej głowy” – ang. big head disease. Rzadziej natomiast używane jest określenie „choroba otrębowa” – ang. bran disease, które kładzie nacisk na czynnik etiologiczny choroby – spożywanie przez konie w nadmiarze otrąb zbożowych.

Fizjologia przytarczyc oraz homeostaza wapnia i fosforu

Makropierwiastki (wapń, fosfor nieorganiczny, magnez) w organizmie pełnią ważne funkcje strukturalne oraz czynnościowe. Wapń jest podstawowym składnikiem kości, bierze udział w skurczach mięśni poprzecznie prążkowanych, warunkuje prawidłową motorykę jelit, kurczliwość macicy, wydzielanie mleka, wpływa na pobudliwość nerwowo-mięśniową, bierze udział w krzepnięciu krwi oraz w aktywacji enzymów i hormonów. Natomiast związki fosforu nieorganicznego łącznie ze związkami wapnia współuczestniczą w budowie kości. Równowaga makroelementów w organizmie jest wykładnikiem ich spożycia z paszą, wchłaniania w jelitach, metabolizmu oraz wydalania (na przykład z mlekiem, moczem i kałem). Homeostaza makroelementów w płynach ustrojowych podlega regulacji hormonalnej i witaminowej. W utrzymaniu prawidłowego stężenia makroelementów w płynach ustrojowych biorą udział hormony przytarczyc (parathormon) i tarczycy (kalcytonina), witamina D₃, a z narządów nerki, jelita, kości i gruczoły endokrynne (ryc. 1). W tab. I został przedstawiony wpływ parathormonu, kalcytoniny, fosfatonin i kalcytriolu na przemianę wapniowo-fosforową u zwierząt.

Parathormon (PTH) jest wydzielany przez komórki główne przytarczyc i odpowiada za prawidłowy metabolizm wapnia i fosforanów. Stymuluje uwalnianie wapnia i fosforanów z kości, hamuje nerkową resorpcję fosforanów i zwiększa wydalanie fosforanów prze...