Leukopenia jest to stan, który charakteryzuje się spadkiem liczby komórek układu białokrwinkowego poniżej dolnej granicy wartości referencyjnych dla gatunku. W skład leukocytów u ssaków wchodzą granulocyty, limfocyty i monocyty.

lek. wet. Dominika Wysocka

Najliczniejszą populacją leukocytów we krwi zdrowych zwierząt są granulocyty z jądrem segmentowanym. W ich cytoplazmie bardzo często obecne są ziarnistości. Ziarnistości te u poszczególnych gatunków zwierząt mają różne kształty i wielkość. W rutynowych technikach barwienia, na przykład Maya–Grünwalda–Giemsy, przyjmują one zabarwienie różowawe w przypadku neutrofilów, granatowe w przypadku bazofilów i czerwonawe w przypadku eozynofilów.

Ryc. 1. Przypadek 1. Wynik badania morfologicznego krwi psa w przebiegu erlichiozy – leukopenia, bezwzględna neutropenia i limfopenia, niedokrwistość. Wyraźnie zaznaczony czerwony obszar sugerujący występowanie zmian patologicznych w komórkach.

Ryc. 2. Przypadek 1. Rozmaz krwi obwodowej barwiony metodą MGG. Ehrlichia spp. przed utworzeniem moruli w cytoplazmie granulocytu obojętnochłonnego.

Ryc. 3. Przypadek 2. Wynik badania morfologicznego krwi psa w przebiegu erlichiozy – leukopenia, bezwzględna neutropenia, limfopenia, monocytoza. Wyraźnie zaznaczony czerwony obszar sugerujący występowanie zmian patologicznych w komórkach.

Ryc. 4. Przypadek 2. Rozmaz krwi obwodowej barwiony metodą MGG. Ehrlichia spp. w cytoplazmie granulocytu obojętnochłonnego.

Ryc. 5. Przypadek 3. Wynik badania morfologicznego krwi psa w przebiegu chłoniaka – leukopenia, bezwzględna neutropenia, limfopenia i monopenia, niedokrwistość, trombopenia.

Ryc. 6. Przypadek 4. Wynik badania morfologicznego kota (dodatni wynik testu w kierunku FeLV) – leukopenia, bezwzględna neutropenia, limfopenia i monopenia. Niedokrwistość makrocytarna, trombopenia.

Ryc. 7. Przypadek 4. Rozmaz krwi obwodowej barwiony metodą MGG. Komórka niezidentyfikowana.

Ryc. 8. Przypadek 4. Rozmaz krwi obwodowej barwiony metodą MGG. Limfocyt atypowy i komórka płomieniowa (rodzaj komórek plazmatycznych).

Spadek liczby leukocytów wynika najczęściej ze spadku najliczniejszej ich subpopulacji – neutrofilów segmentowanych (14) (ryc. 1). Komórki te biorą czynny udział w reakcjach obronnych organizmu poprzez migrację do miejsc zapalenia oraz przyleganie do komórek śródbłonka i struktur podśródbłonkowych, a następnie likwidację przyczyny zapalenia (najczęściej bakterii). Neutropenia rozwija się często w wyniku zmniejszonego uwalniania neutrofilów ze szpiku kostnego, skrócenia czasu ich przeżycia we krwi lub przejścia ich z puli krążącej do puli marginalnej. U niektórych ras psów (owczarki belgijskie) leukopenia z bezwzględną neutropenią i limfopenią występuje fizjologicznie.

Spadek bezwzględnej liczby neutrofilów może wynikać ze zmniejszenia aktywności hematopoetycznej szpiku kostnego, polegającego na zaburzeniach procesu dojrzewania komórek prekursorowych tej linii, co określane jest jako dysgranulopoeza (7, 8). Ze stanami takimi lekarze weterynarii spotykają się często m.in. w trakcie diagnostyki zakażeń FeLV lub FIV u kotów, inwazji Ehrlichia spp. u psów (ryc. 2, 3 i 4), jak również w przebiegu zespołów mielodysplastycznych, procesów rozrostowych w szpiku oraz białaczek różnego tła u psów (2, 6, 10) (ryc. 5). Spadek liczby komórek prekursorowych w szeregu granulocytarnym jest często obserwowany w uogólnionej hipoplazji i aplazji szpiku na skutek zatruć estrogenami endogennymi lub egzogennymi (reakcje białaczkopodobne), chorób wirusowych i reakcji na środki farmakologiczne (15). Liczba komórek prekursorowych neutrofilów w szpiku kostnym bywa zdecydowanie zmniejszona wskutek wyparcia tej linii przez inne komórki, na przykład komórki linii limfoblastycznej, megakariocytowej, monoblastycznej (15, 13). Bardzo zaawansowane, długotrwałe, przewlekłe stany zapalne mogą charakteryzować się spadkiem liczby neutrofilów spowodowanym wyczerpaniem się puli szpikowej. W wielu przypadkach w cytoplazmie granulocytów segmentowanych obserwowane są zmiany zwyrodnieniowe polegające na występowaniu wodniczek i ziarnistości cytotoksycznych, zwłaszcza w przebiegu ostrych, zaawansowanych zakażeń bakteryjnych (3).

Wady neutrofilów prowadzące do leukopenii u psów i kotów

U niektórych ras, na przykład u szarych collie, obserwowana jest cykliczna neutropenia, obecnie określana jako cykliczna hematopoeza wynikająca z wrodzonej hipoplazji szpiku (1, 12). Zaburzenie to polega na spadku liczby neutrofilów w cyklach 12-14-dniowych. Liczba pozostałych komórek, na przykład monocytów i płytek krwi, także ulega okresowo zmianie, nigdy jednak nie pokrywa się to z cyklami neutrofilów. Efektem tych zaburzeń jest niestety zdecydowanie większa podatność szczeniąt na zakażenia bakteryjne. Większość takich szczeniąt żyje do sześciu miesięcy, a u tych, które osiągnęły dojrzałość płciową, rozwija się uogólniona amyloidoza.

U seterów irlandzkich występuje zaburzenie adhezji leukocytów (LAD, ang. leukocyte adhesion deficiency), polegające na zmniejszeniu zdolności przylegania neutrofilów, obniżonej chemotaksji i agregacji leukocytów oraz znikomej aktywności bakteriobójczej. Wśród objawów klinicznych obserwowane są nawracające zakażenia bakteryjne i grzybicze (bez powstawania ropy), zapalenia dziąseł, owrzodzenia i zapalenia jamy ustnej, zapalenia okołozębowe, powolne gojenie się ran, przewlekłe zapalenia płuc.

U owczarków niemieckich niezwykle rzadko obserwuje się niedobory adhezji leukocytów (LAD-III) wynikające z mutacji w genie Kindlin-3. Poza zwiększoną podatnością na zakażenia bakteryjne występują także częstsze krwawienia.