Wapń i fosfor są głównymi składnikami mineralnymi kości, ale mają także wpływ na procesy ogólnoustrojowe, narządy miąższowe i naczynia krwionośne. Do zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforowej dochodzi z reguły u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek (PChN), a ich wyrównanie ma wymierny wpływ na leczenie tej choroby oraz długość życia pacjenta. W artykule zostaną opisane mechanizmy odpowiadające pośrednio lub bezpośrednio za rozwój wtórnej nadczynności przytarczyc i zespołu zaburzeń gospodarki mineralnej oraz kostnej u pacjentów z PChN.

W przebiegu przewlekłej choroby nerek obserwujemy objawy związane z upośledzeniem ich czynności, prowadzące w krańcowym stadium do niewydolności. Efektem obniżenia filtracji kłębuszkowej jest izostenuria, zaburzenie produkcji hormonów, m.in. wzrost stężenia parathormonu (PTH) w osoczu, a także nieefektywne wydalanie jonów wodorowych, osłabienie reabsorpcji dwuwęglanów w kanalikach nerkowych oraz gromadzenie się we krwi różnych substancji, na przykład fosforu.

Na skutek zmniejszenia liczby sprawnych nefronów dochodzi do upośledzenia procesu powstawania witaminy D3 w nerkach, a w związku z tym obniżenia jej stężenia w surowicy. Stanowi to podstawową przyczynę rozwoju wtórnej nadczynności przytarczyc. Obecnie prowadzone są badania mające wykazać złożoność tego procesu. Chociaż wciąż nie są poznane wszystkie mechanizmy, wiadomo, że do wtórnej nadczynności przytarczyc prowadzą wzajemne oddziaływania pomiędzy jonami wapnia i fosforu a metabolitami witaminy D, parathormonem, FGF-23 (czynnikiem wzrostu fibroblastów-23) oraz białkiem Klotho. Wtórna nadczynność przytarczyc może rozwinąć się w każdym stadium PChN, ale ryzyko jej pojawienia się rośnie wraz z rozwojem choroby. Badania wykazały, że na wtórną nadczynność przytarczyc zapadało 36% psów w I stadium PChN (stężenie kreatyniny w normie, według IRIS), podczas gdy w stadium IV (stężenie kreatyniny powyżej 5 mg/dl) wtórna nadczynność przytarczyc występowała u wszystkich pacjentów.

Fizjologia wytwarzania PTH

U zdrowych psów i kotów do wzrostu stężenia parathormonu dochodzi na skutek obniżonego stężenia wapnia w surowicy. Dla przytarczyc jest to sygnał do zwiększenia wydzielania PTH, co z kolei pobudza w nerkach produkcję kalcytriolu (aktywna forma witaminy D3). Kalcytriol pobudza wchłanianie fosforu oraz wapnia w jelitach, a także poprzez sprzężenie zwrotne hamuje uwalnianie PTH z przytarczyc.

PTH

• powoduje uwalnianie zmagazynowanego wapnia z kości
• aktywuje produkcję kalcytriolu oraz zwiększa reabsorpcję jonów Ca²⁺ i PO₄^3- w kanalikach dystalnych.