Według badań z 2024 roku w polskich domach zamieszkuje około 350 000 gadów blisko 200 gatunków (Rawski i wsp., w druku). Zwierzęta te coraz liczniej trafiają do gabinetów weterynaryjnych. Często przyczyną wizyty jest brak apetytu. Niechęć do przyjmowania pokarmu u gadów może być warunkowana różnymi czynnikami zarówno fizjologicznymi, środowiskowymi, jak i patologicznymi. W artykule tym skupimy się na zaburzeniach ze strony czaszki, szczególnie jamy ustnej.

Anatomia

Ze względu na budowę czaszki gady można podzielić na dwie grupy. Pierwszą są anapsydy, o prostej budowie czaszki pozbawionej typowych otworów skroniowych. Jej przedstawicielami są żółwie. Druga to diapsydy o bardziej skomplikowanej budowie, z dobrze rozwiniętymi otworami skroniowymi. Należą do nich tzw. łuskonośne, czyli węże i jaszczurki.

Poszczególne rodziny gadów różnią się także rodzajem uzębienia. U żółwi brak zębów, ich szczęki i żuchwa są pokryte rogową listwą przypominającą nieco ptasi dziób. U gatunków, u których spotykamy zęby, są one zbudowane podobnie jak u kręgowców wyższych ze szkliwa, zębiny i cementu. Większość jaszczurek jest homodontami, tzn. ich zęby nie różnią się kształtem. Zęby gadów wyrastają bezpośrednio z kości, brak typowych dziąseł. Zarówno u żółwi, jak i u krokodyli brak warg.

Jama ustna gadów wyścielona jest błoną śluzową, która u niektórych gatunków jest pigmentowana i ma sinoszarą barwę. W zależności od rodzaju język gadów może być różnorodnie zbudowany – od krótkiego mięsistego, poprzez długi, rozdwojony na końcu, do wyspecjalizowanego aparatu przystosowanego do chwytania owadów, opartego na rozbudowanej kości gnykowej u kameleonów.

Jama ustna z jamą nosową połączona jest nozdrzami wewnętrznymi, a podniebienie jest niekompletne. Wyjątek stanowią krokodyle i żółwie morskie, co jest przystosowaniem ewolucyjnym umożliwiającym tym gadom polowanie pod wodą.

U węży spojenie żuchwy nie jest sztywne i trwałe, jak ma to miejsce u ssaków, tylko ruchome, połączone rozciągliwym więzadłem, a skóra w linii pośrodkowej żuchwy nie jest pokryta łuskami. Pozwala to na łykanie w całości dużych ofiar. Zęby węży są mniej lub bardziej zagięte ku tyłowi.

Wady wrodzone

W wyniku błędów w trakcie inkubacji jaj, takich jak zbyt wysoka temperatura i/lub zbyt niska wilgotność, a także uwarunkowań genetycznych może dochodzić do zaburzeń rozwoju kości czaszki, prowadzących na przykład do skrócenia żuchwy, szczęki, deformacji otworów nosowych, jedno- lub obustronnego małoocza albo bezocza. Deformacje te najczęściej występują u węży, zdarzają się jednak także u jaszczurek i żółwi.