3. Ultrasonografia doplerowska – ocena zmian przepływu krwi w naczyniach doprowadzających i w samym gruczole krokowym (SPV, EDV, TAMAX).
4. Badanie RTG – w tym przypadku dużo mniej wiarygodne, choć pozwala w pewnym stopniu ocenić rozmiar, kształt i umiejscowienie gruczołu krokowego. Przy podejrzeniu nowotworu umożliwia ocenę przynależnych węzłów chłonnych oraz blisko położonych fragmentów układu kostnego – odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa i miednicy (ewentualne przerzuty).
5. Diagnostyka laboratoryjna (swoiste markery) – w medycynie człowieka to PSA (swoisty antygen gruczołu krokowego) i AcP (izoenzym sterczowy fosfatazy kwaśnej). W 1995 roku Bell i wsp. wykazali podwyższone stężenie CPSE w surowicy psów cierpiących na choroby gruczołu krokowego. Ostatnio pojawił się test ELISA umożliwiający potwierdzenie bądź wykluczenie BPH u psów na podstawie próbki surowicy lub osocza – Odelis® CPSE, BVT.
6. Masaż + wypłuczyny (flushing) – badanie płynu sterczowego, zwykle pobieranego podczas masażu gruczołu przez odbytnicę, ewentualnie wraz z ejakulatem – cytologia, bakteriologia.
7. Biopsja – zwykle pod kontrolą USG, przez powłoki brzuszne lub przez prostnicę.
Łagodny rozrost gruczołu krokowego (hyperplasia, BPH)
Jest najczęstszą chorobą gruczołu krokowego, spotykaną u psów powyżej szóstego roku życia. Jest skutkiem stymulacji androgenowej, a także efektem zmiany stosunku androgeny/estrogeny (7, 8). Przyczyną jest gromadzenie się 5α-dihydrotestosteronu oraz wzrost koncentracji receptorów androgenowych w tkankach gruczołu krokowego. W komórkach nabłonkowych gruczołu testosteron (T) jest bowiem przekształcany w 5α-dihydrotestosteron (DHT) – aktywny metabolit oddziałujący na receptory zlokalizowane w gruczole (2-4, 8).
BPH przejawia się zwiększeniem rozmiaru komórek nabłonkowych gruczołu krokowego (hipertrofia) oraz zwiększeniem ich liczby (hiperplazja – przeważająca u psów), a także częstym występowaniem drobnych torbieli wewnątrzgruczołowych (zastój wydzieliny gruczołowej) (6). Niektórzy autorzy opisują to jako stan postępującego zwiększania liczby i powiększanie zrazików gruczołowych (3). Początkowo nie występują żadne objawy kliniczne.
Stan chorobowy może przebiegać podklinicznie lub z w pełni wyrażonymi objawami. Najczęściej występuje rozrost symetryczny. Gruczoł jest wtedy niebolesny, o normalnej konsystencji, choć obecność cyst może niekiedy powodować asymetrię. Często dochodzi do zaniku bruzdy między płatami. Pełne potwierdzenie wymaga biopsji, lecz zwykle objawy wystarczają do ustalenia rozpoznania. W leczeniu chodzi o zmniejszenie rozmiarów (ustąpienie objawów) i zasadą jest blokowanie syntezy lub działania testosteronu. By zapobiec wpływowi androgenów na gruczoł krokowy, zalecana jest kastracja (5-9). Pełna inwolucja następuje wtedy po 3-4 tygodniach. Jak podają Zduńczyk i Janowski, w 70% przypadków gruczoł krokowy wyraźnie zmniejsza się w ciągu tego czasu (9). Z kolei inni autorzy twierdzą, że po dwóch miesiącach od zabiegu gruczoł krokowy ma 34,8% objętości wyjściowej (3).
Postępowanie farmakologiczne
• Inhibitory 5α-reduktazy (finasteryd, epristeryd), poprzez blokowanie enzymu odpowiedzialnego za konwersję testosteronu do dihydrotestosteronu (DHT), ograniczają wpływ aktywnych androgenów na gruczoł krokowy. Podawane raz dziennie, redukują stężenie DHT w gruczole bez wpływu na stężenie testosteronu w surowicy, powodując redukcję rozmiarów gruczołu o 20-30%, utrzymującą się 6-12 miesięcy. Wiadomo, że u mężczyzn mają niewielki wpływ na libido, ale poprzez swoją obecność w nasieniu mogą powodować defekty płodowe.
• Progestageny (m.in. octan megestrolu, octan medroksyprogesteronu), poprzez działanie silnie antygonadotropowe i antytestosteronowe, zwrotnie hamują wydzielanie LH z przysadki mózgowej, a tym samym jego wpływ na gruczoły płciowe dodatkowe. W dużych dawkach mogą upośledzać spermatogenezę.
• Analogi GnRH (leuprolid, dezlorelina, buserelina, goserelina), stymulując syntezę i uwalnianie gonadotropin z przysadki mózgowej, hamują odwracalnie oś podwzgórze–przysadka mózgowa po początkowym okresie stymulacji (down regulation). W pierwszym etapie leczenia może zatem dojść nawet do chwilowego nasilenia objawów w związku z początkowym zwiększonym oddziaływaniem androgenów.
• Estrogeny na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego hamują funkcję wydzielniczą przysadki mózgowej. Nie są jednak zalecane, pomimo że przez wiele lat były stosowane z niezłym początkowym efektem i zanikiem gruczołu. W konsekwencji doprowadzają jednak do feminizacji, rozrostu gruczołu z metaplazją płaskonabłonkową i supresji szpiku kostnego.
• Antyestrogeny (tamoksyfen) poprzez blokowanie receptorów estrogenowych wywierają mieszany efekt agonistyczno-antagonistyczny.
• Inhibitory receptorów hormonów steroidowych – octan ozateronu (OA). Jest to silny, efektywny inhibitor kompetencyjny receptorów testosteronowych, który upośledza również wychwyt DHT w sterczu i hamuje czynność enzymatyczną 5α-reduktazy. Mimo że jest silnym antyandrogenem, nie wpływa negatywnie na czynność jąder i przysadki. Podawanie leku zmniejsza więc stężenie testosteronu bez wpływu na stężenie LH we krwi obwodowej oraz spermatogenezę (czasem może jednak wystąpić przejściowy wzrost liczby plemników z wadami), pies może być zatem wykorzystywany w rozrodzie. Dostępne są tabletki o różnej ilości substancji czynnej, dostosowane do masy ciała pacjenta. Dawkowanie – 1 tabletka raz dziennie przez 7 dni.
Efekt terapeutyczny utrzymuje się do około pięciu miesięcy.
Powstaje wskutek toksycznego działania wysokiego stężenia estrogenów na nabłonek gruczołowy, nabłonek przewodów wyprowadzających gruczołu krokowego oraz nabłonek sterczowej części cewki moczowej. W wyniku zachodzących zmian w komórkach nabłonka obserwuje się rogowacenie, nadmierne złuszczanie (nabłonek sześcienny lub walcowaty ulega przeobrażeniu w wielowarstwowy), utrudnione wydostawanie się wydzieliny sterczowej, a w konsekwencji zapychanie przewodów wyprowadzających gruczołu złogami komórkowymi (7, 8). Opisane zmiany metaplastyczne predysponują do powstawania licznych torbieli (najczęściej wewnątrzgruczołowych) oraz ropni. Nie jest to jednak wstępne stadium nowotworzenia. Wysokie stężenie estrogenów dodatkowo działa upośledzająco na mechanizmy obronne gruczołu krokowego, zwiększając ryzyko zakażeń bakteryjnych.
Możliwości farmakoterapii tej choroby są ograniczone, zmiany są jednak odwracalne po usunięciu źródła estrogenów. Dlatego po rozpoznaniu metaplazji płaskonabłonkowej należy zlokalizować przyczynę wysokiego stężenia estrogenów (rzadko pochodzenia egzogennego), którą najczęściej jest aktywny hormonalnie guz jądra (zwykle guz komórek Sertoliego). W takich przypadkach jądro niezajęte procesem nowotworowym na ogół ulega atrofii, co poniekąd ułatwia rozpoznanie. Często u psa jednocześnie rozpoznaje się jednostronne wnętrostwo. Opadnięcie brzucha, feminizacja, zmiany skórne (symetryczne wyłysienia) ginekomastia i opadnięcie prącia to kolejne objawy hiperestrogenizacji (6-8). Leczeniem z wyboru jest kastracja chirurgiczna, szczególnie w przypadku stwierdzenia nowotworu jądra. Niekiedy źródłem podwyższonych stężeń estrogenów są nadnercza.
