- tła immunologicznego
- tła nieimmunologicznego.
Reakcje poprzetoczeniowe mogą przybierać formę wczesną, gdy rozwijają się w trakcie przetaczania lub do kilku godzin od wykonania transfuzji. W przypadkach gdy objawy niepożądane występują w okresie dłuższym niż 24 godziny od przetoczenia krwi, mówimy o reakcjach późnych. Do najczęściej występujących reakcji wczesnych typu immunologicznego zaliczamy hemolizę, gorączkę, pokrzywkę. Najczęstszą przyczyną hemolizy jest podanie krwi niezgodnej grupowo. U biorcy pojawia się wówczas:
- tachykardia (z czasem przechodząca w bradykardię)
- zwiększenie napięcia mięśniowego
- przyspieszenie oddechów przechodzące w bezdech
- bezwolne oddawanie moczu i kału
- hemoglobinuria.
Powyższym objawom może towarzyszyć gorączka (podniesienie temperatury o 1-2°C).
Czasami gorączka bywa jedyną reakcją na przeprowadzoną transfuzję. Reakcja taka zazwyczaj występuje po wielokrotnie przeprowadzanych transfuzjach. Gwałtowny wzrost temperatury w trakcie transfuzji jest bezwzględnym wskazaniem do natychmiastowego przerwania przetoczenia i wdrożenia postępowania przeciwwstrząsowego. Dlatego w trakcie transfuzji należy systematycznie monitorować u pacjenta temperaturę ciała. Do reakcji typu immunologicznego zaliczamy także pokrzywkę lub obrzęk naczynioworuchowy, związane z obecnością w krążeniu biorcy przeciwciał skierowanych przeciwko białkom osocza dawcy. Pokrzywka występuje u około 1% pacjentów (ryc. 6). Jeżeli pokrzywka występuje u pacjenta bez innych niepokojących objawów, należy kontynuować transfuzję przy równoczesnym wdrożeniu leczenia przeciwhistaminowego, np. należy podać pacjentowi difenhydraminę w dawce 1-2 mg/kg i.m. lub i.v. W przypadku wystąpienia obrzęku naczynioworuchowego wskazane jest przerwanie transfuzji i podanie deksametazonu w dawce 2-4 mg/kg m.c. i.v. lub prednizolonu w dawce 2 mg/kg m.c. oraz przy współistniejącym skurczu oskrzeli podanie aminofiliny w dawce 4-8 mg/kg m.c. (ryc. 7a, 7b). Do późnych reakcji poprzetoczeniowych tła immunologicznego zaliczamy późne reakcje hemolityczne, kiedy to produkowane przeciwciała powodują destrukcję erytrocytów dostarczanych w trakcie transfuzji.
Późna reakcja hemolityczna objawia się:
- stałym obniżaniem się hematokrytu
- żółtaczką
- gorączką
- hemoglobinurią.
Kolejnym istotnym powikłaniem poprzetoczeniowym może być powstawanie kompleksów immunologicznych w ścianach naczyń krwionośnych, które powodują rozwój miejscowego stanu zapalnego i martwicy (plamica).
Wynikiem późnej reakcji poprzetoczeniowej może być trombocytopenia, której towarzyszą wybroczyny oraz krwawienia. Reakcja taka jest wynikiem produkcji przeciwciał skierowanych przeciw płytkom krwi biorcy. Optymalnym postępowaniem w takich przypadkach jest steroidoterapia z wykorzystaniem immunosupresyjnych dawek prednizolonu – 2-4 mg/kg m.c. co 12 godzin, deksametazonu – 0,1-0,2 mg/kg m.c. co 24 godziny, danazolu – 5-10 mg/kg m.c. co 12 godzin lub cyklofosfamidu w jednorazowym wlewie w dawce 200-300 mg/m2 (by wywołać remisję objawów). W przypadku stale pogłębiającej się trombocytopenii należy rozważyć ponowne przetoczenie świeżej krwi pełnej, bogatej w trombocyty.
Wśród powikłań nieimmunologicznych najczęściej występują:
- przeciążenie łożyska naczyniowego
- gorączka
- zatrucie cytrynianem
- choroby przeniesione od dawcy do biorcy.
Krew, podobnie jak i inne płyny podawane i.v. , może przeciążyć łożysko naczyniowe. Reakcji takich należy spodziewać się częściej u pacjentów z:
- chroniczną lub normowolemiczną niedokrwistością
- współistniejącymi chorobami serca
- współistniejącą niewydolnością nerek.
W przypadku przeciążenia łożyska naczyniowego na skutek zbyt szybkiego wlewu, należy dożylnie podać diuretyki, leki rozszerzające naczynia krwionośne (glyceryl trinitrate 1-5 µg/kg/ /min i.v.) oraz zastosować tlenoterapię. Objawy najczęściej towarzyszące przeciążeniu układu krążenia to wymioty, duszność, kaszel. Aby zapobiec wyżej wymienionym objawom, krew należy podawać z prędkością nie większą niż 1-5 ml/ /kg m.c./godzinę.
Objawem towarzyszącym przetoczeniu krwi może być gorączka, wynikająca z przetoczenia nieprawidłowo przechowywanej krwi lub będąca skutkiem przeniesienia chorób zakaźnych od dawcy do biorcy. U kotów najczęściej dochodzi do zakażenia retrowirusami (FeLV, FIV oraz koronawirusami). Innymi często przenoszonymi patogenami są Bartonella henselae i Mycoplasma haemocanis. W przypadku psów najczęściej dochodzi do zarażenia babeszjozą.
Nieodpowiednie przechowywanie preparatów krwiopochodnych zwiększa ryzyko powstania w przechowywanym materiale dużych konglomeratów i skrzepów. Po dożylnym podaniu takiego preparatu mogą wystąpić u biorcy zatory tętnic płucnych. Dlatego w przypadku pojawienia się objawów niepokoju oraz bolesności w obrębie klatki piersiowej, połączonych z nasilającą się dusznością, należy bezwzględnie zastosować tlenoterapię, wdrożyć postępowanie przeciwbólowe – butorfanol w dawce 0,1--0,2 mg/kg m.c. i.v., i.m. (Torbugesic) oraz wprowadzić leki rozszerzające oskrzela (aminofilina w dawce 4-8 mg/kg m.c.).
Większość pacjentów zakwalifikowanych do przeprowadzenia transfuzji ma obniżone stężenie czynników objawiające się przedłużonym czasem krzepnięcia, ale zastosowanie terapii przeciwzakrzepowej (heparyna 200 j/kg m.c. co 8 godzin) jest kontrowersyjne. Duże dawki heparyny mogą spowodować trudne do opanowania krwotoki. W przypadku gdy u biorcy pojawi się nagły wzrost stężenia mocznika i kreatyniny w surowicy, należy podejrzewać zatorowość lub niewydolność nerek na tle wytrącania się uwolnionej hemoglobiny w kłębuszkach nerkowych. W takich przypadkach należy jak najszybciej wdrożyć postępowanie podobne jak w przypadku leczenia ostrej niewydolności nerek. Rokowanie zależy od stopnia uszkodzenia nerek i z reguły jest złe.
