Inwazje pasożytnicze u szczeniąt są bardzo powszechnym zjawiskiem. Do najczęściej występujących pasożytów wewnętrznych u młodych psów zaliczamy nicienie Toxocara canis oraz mniej liczne tęgoryjce z gatunków Ancylostoma caninum i Uncinaria stenocephala. Duża częstotliwość występowania tych pasożytów u szczeniąt wynika z ich zdolności do zarażenia płodów drogą transplacentarną, a szczeniąt drogą laktogenną (8). Z tego względu odpowiednia edukacja właścicieli odgrywa ważną rolę w walce z tymi pasożytami. Inwazja nie tylko stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia szczeniąt, ale również powoduje skażenie środowiska oraz może stanowić źródło zarażenia dla ludzi. Główne zagrożenie zoonotyczne stanowią nicienie, dla których człowiek nie jest naturalnym żywicielem. W jego organizmie larwy nie mogą się rozwijać do form dorosłych, ale mogą przetrwać w tkankach długi okres, powodując m.in. tzw. zespół larwy wędrującej trzewnej (larva migrans visceralis) lub ocznej, a także toksokarozę mózgową (5). Ancylostoma caninum jest u ludzi spotykana sporadycznie, a rola Uncinaria stenocephala jest dyskusyjna, gdyż nie odnotowano przypadku naturalnego zarażenia się człowieka tym pasożytem (4).

Charakterystyka pasożytów z rodzaju Toxocara

Najczęściej występującym pasożytem u psów jest Toxocara canis. Dorosłe osobniki mogą osiągać do 19 cm długości samice i do 12 cm samce. Miejscem ich bytowania jest jelito cienkie, gdzie żywią się substancjami odżywczymi przechodzącymi przez ten narząd. Nicienie powodują uszkodzenie błony śluzowej jelita, co objawia się obecnością krwi w kale. Odbywają prosty cykl rozwojowy, tzn. bez obecności żywicieli pośrednich. W cyklu rozwojowym nicieni możemy się spotkać ze zjawiskiem występowania żywicieli paratenicznych (żywiciel parateniczny nie jest niezbędny do rozwoju pasożyta, w jego organizmie nie dochodzi do rozwoju pasożyta, a jedynie do kumulacji form larwalnych), którymi mogą być gryzonie, ptaki, a nawet bezkręgowce, tj. dżdżownice i owady (np. muchy) (5). Na uwagę zasługuje fakt, że jaja w środowisku zewnętrznym potrzebują od 3 tygodni do kilku miesięcy, w zależności od warunków środowiskowych, by dojrzeć i przekształcić się w jaja inwazyjne (5). Do tego czasu nie stanowią zagrożenia.

Cykl rozwojowy Toxocara canis – możliwe drogi inwazji

Cykl rozwojowy Toxocara canis może przebiegać czterema różnymi drogami. Pierwsza – wędrówka typu ascaris – rozpoczyna się od połknięcia inwazyjnego jaja z larwą L₂ (w sprzyjających warunkach środowiskowych L₃). Larwa uwolniona w jelicie migruje drogą układu krwionośnego przez wątrobę i serce do płuc, gdzie odbywa linkę. Następnie przez tchawicę dostaje się do gardła, gdzie zostaje połknięta, aby ponownie dostać się do układu pokarmowego. W nim zachodzą kolejne dwie linki, po których odbyciu T. canis osiąga dojrzałość płciową. W jelicie cienkim zachodzi kopulacja i samice zaczynają składać jaja, wydalane z kałem do środowiska zewnętrznego. Jedna samica T. canis jest w stanie złożyć około 700 jaj na każdy gram kału wydalanego na dzień (8). Wędrówka typu askaris dotyczy głównie zwierząt nieodpornych, tj. szczeniąt do 2.-3. miesiąca życia. Okres prepatentny (od połknięcia larwy inwazyjnej do pojawienia się jaj pasożyta w kale) wynosi ok. 4 tygodni.

Druga – wędrówka typu somatycznego – dotyczy starszych psów (w wieku powyżej 3 miesięcy). Większość larw po osiągnięciu płuc aktywnie przenika do pęcherzyków płucnych, a z nich układem krążenia, przez serce, jest transportowana na obwód ciała do różnych tkanek (2). Narządami predylekcyjnymi do osiedlania się larw są wątroba, płuca, serce, mózg, nerki, mięśnie szkieletowe oraz ściana przewodu pokarmowego (8). Larwy w stadium L₃ otorbiają się w tkankach (tzw. larwy uśpione). W takiej formie mogą przetrwać wiele lat i są źródłem zarażenia szczeniąt przez ciężarne suki.

Ryc. 1. Zarażenie pasożytami może odbyć się drogą laktogenną.

Do zarażenia T. canis dochodzi również w trzeci sposób – za pośrednictwem żywicieli paratenicznych, np. gryzoni lub ptaków, u których w tkankach mogą być skumulowane larwy. Uwolnione z tkanek do przewodu pokarmowego psa, odbywają wędrówkę typu askaris.

Ostatni typ wędrówki dotyczy aktywacji „uśpionych” larw u ciężarnych suk oraz ich wnikania do płodów. Został on szczegółowo opisany poniżej.

Toxocara canis u suk ciężarnych i szczeniąt

Ryc. 2. Badanie mikroskopowe – jajo Toxocara canis.

 U ciężarnych suk pod wpływem hormonów dochodzi do uaktywnienia larw „uśpionych” oraz ich migracji przez macicę i łożysko do płodów około 40. dnia ciąży. W ciągu kilku godzin po porodzie larwy obecne w wątrobie noworodków przez pęcherzyki płucne i oskrzela wędrują do tchawicy, skąd po połknięciu przedostają się do przewodu pokarmowego, gdzie osiągną dojrzałość płciową, kończąc tym samym swój cykl rozwojowy. Okres prepatentny zostaje skrócony i już u 2-tygodniowych szczeniąt możemy mieć do czynienia z dorosłymi postaciami pasożytów, a jaja mogą być wydalane w znacznej ilości po zaledwie 16 dniach (5).

Suka raz zarażona Toxocara canis zostaje na zawsze rezerwuarem larw tego nicienia i stanowi zagrożenie dla całego potomstwa ze wszystkich swoich miotów, nawet jeśli nigdy więcej nie będzie miała kontaktu z tym pasożytem (8).

Ryc. 3. Dorosłe osobniki Toxocara canis.

Nowo narodzone szczenięta mogą się zarażać także drogą laktogenną w czasie pierwszych tygodni życia. Uśpione larwy w czasie ciąży, oprócz macicy, przedostają się również do gruczołu mlekowego. Wykazano, że pasożyty są obecne w mleku przynajmniej 5 tygodni po porodzie (4). W organizmie szczeniąt larwy, które wniknęły w ten sposób, odbywają wędrówkę typu ascaris (2).

Bardzo ważnym problemem jest reinfekcja suk w czasie karmienia szczeniąt. Kojce porodowe, które nie są utrzymywane w należytym porządku, stanową źródło zagrożenia dla karmiącej suki i szczeniąt. Powierzchnie kojca porodowego powinny być gładkie i łatwe do mycia, a kał szczeniąt na bieżąco usuwany, aby nie dochodziło w nim do rozwoju larw inwazyjnych.

Charakterystyka tęgoryjców

Tęgoryjce Ancylostoma caninum są niewielkimi pasożytami (samiec 9-12 mm, samica 15-21 mm długości). Mają torebkę gębową zaopatrzoną w ząbki. Produkowane przez nie jaja mają wielkość 74-84 × 48-54 µm. Tęgoryjce z rodzaju Uncinaria stenocephala są mniejsze, samiec osiąga wielkość 5-11 mm, a samica 9-16 mm długości. Ich torebka gębowa jest zaopatrzona w półksiężycowate listewki tnące. Jaja mają wymiary 63-76 × 32-38 µm (5).

Mogą one wnikać do organizmu żywiciela drogą pokarmową, aktywnie przez skórę, śródmacicznie oraz drogą laktogenną. Podczas swojego cyklu rozwojowego odbywają wędrówkę po organizmie, docierając do wielu narządów, by ostatecznie osiedlić się w jelicie cienkim, gdzie przyczepione do jego ściany za pomocą specjalnie przystosowanego aparatu gębowego, żywią się krwią. Podobnie jak w przypadku nicieni z rodzaju Toxocara, larwy tęgoryjców mogą przechodzić w tkankach w stan uśpienia.