Ryc. 1. Budowa anatomiczna zęba psa na przykładzie zęba szczęki.

Ryc. 2. Niepowikłane złamanie korony prawego czwartego zęba przedtrzonowego szczęki. Widoczny jest ciemniejszy obszar na krawędzi siecznej zęba. Jest to odsłonięta przebarwiona zębina.

Ryc. 3. Wewnątrzustny radiogram stomatologiczny w technice dwusiecznej kąta czwartego zęba przedtrzonowego szczęki. Obraz jest prawidłowy, o czym świadczy brak okołowierzchołkowych obszarów przejaśnienia. Możliwe jest (chociaż rzadko), że ząb ten może być martwy, mimo braku jakichkolwiek zmian na obrazie radiologicznym, dlatego konieczny jest radiogram kontrolny po 6-9 miesiącach. W tym przypadku wskazane jest zastosowanie uszczelniacza.

Ryc. 4. Wewnątrzustny radiogram stomatologiczny w technice dwusiecznej kąta czwartego zęba przedtrzonowego szczęki. Ząb jest martwy i zakażony, widoczne są okołowierzchołkowe obszary przejaśnienia dookoła wszystkich trzech korzeni.

Ryc. 5. Wstępne polerowanie i usuwanie ostrej krawędzi szkliwa przy użyciu białego kamienia.

Ryc. 6. Dalsze polerowanie przy użyciu krążka polerskiego.

Ryc. 7. Polerowanie przy użyciu wiertła diamentowego umocowanego na turbinie.

Ryc. 8. Nakładanie wytrawiacza (kwasu ortofosforowego).

Ryc. 9. Nakładanie systemu wiążącego.

Ryc. 10. Utrwalanie światłem systemu wiążącego.

Ryc. 11. Nakładanie żywicy.

Anatomia zęba

Zęby składają się z trzech substancji: szkliwa, zębiny i miazgi (ryc. 1). Najbardziej wewnętrzną strukturą jest system endodontyczny (komora zęba i kanał korzeniowy). Znajduje się w nim miazga: tkanka łączna oraz nerwy i naczynia krwionośne, które zaopatrują i odżywiają ząb. Krew i włókna nerwowe wnikają do zęba przez niewielki otwór zlokalizowany w wierzchołku korzenia.

Zewnętrzna warstwa korony zęba to szkliwo, które jest substancją nieorganiczną. Składa się ono niemal w całości (97%) z wapnia i fosforu i jest najtwardszą substancją w całym organizmie. W szkliwie nie ma ani naczyń krwionośnych, ani zakończeń nerwowych. Cienka warstwa szkliwa (u zwierząt mniejsza niż 1 mm) powstaje na powierzchni zębów podczas ich rozwoju i jest wytwarzana przez warstwę komórek zwanych amelioblastami. Kiedy ząb się wyrżnie, szkliwo nie ulega naturalnym procesom regeneracji ani wymiany.

Warstwa środkowa, która u dojrzałych pacjentów stanowi największą część całego zęba, to zębina. Skład mineralny zębiny jest mniej więcej taki sam jak kości, jest to więc struktura żywa, unerwiona i może reagować na bodźce. Od kanału korzenia do szkliwa biegną pod odpowiednim kątem przez cały ząb kanaliki zębiny. Każdy z nich zawiera wypustki komórek odontoblastów, które pełnią rolę zakończeń nerwowych. Ich funkcja polega przede wszystkim na odbieraniu bodźców bólowych. W 1 mm² zębiny w koronie zęba znajduje się około 50 000 kanalików zębiny (1). Dlatego utrata 1 cm powierzchni szkliwa powoduje odsłonięcie 3-4 milionów odontoblastów!

Reakcja na uszkodzenie

Odsłonięcie kanalików zębiny prowadzi do znacznie szybszego wypływu płynu z kanalików zębiny na zasadzie efektu kapilarnego. To nasilenie przepływu płynu powoduje deformację włókien nerwowych A-delta C-delta i w efekcie jest odbierane przez pacjenta jako ból. Wszelkie bodźce, które zmieniają szybkość przepływu, powodują pobudzenie nerwów i w rezultacie ból (nadwrażliwość) (2). Bodźcami takimi mogą być ciepło, zimno i wysuszenie. Nadwrażliwość jest w rzeczywistości objawem początkowego stadium zapalenia miazgi.

Ponadto, poza nadwrażliwością spowodowaną odsłonięciem kanalików zębiny, może także dochodzić do wnikania bakterii do kanału korzenia (3). W niektórych przypadkach może to powodować zakażenia i w efekcie powstanie ropnia. Czasami tego rodzaju zmiany są widoczne klinicznie jako obrzęk lub przetoka, ale zazwyczaj przebiegają podklinicznie i pozostają nierozpoznane. Jedynym sposobem rozpoznania takiego zakażenia jest wykonanie radiogramów zębów.

Kiedy dojdzie do odsłonięcia zębiny, na uszkodzonej powierzchni gromadzi się substancja (warstwa mazista), która może ulec mineralizacji i zamknąć kanaliki zębinowe. Ponadto ząb odczuwa utratę normalnego zabezpieczenia i próbuje sam obronić się przed szkodliwymi czynnikami ze środowiska zewnętrznego, a także zmniejszyć ból odczuwany przez pacjenta (4). Przejawia się to powstawaniem zębiny naprawczej.

Niekiedy (o ile przyczyna wywołująca zaburzenia nie będzie się nasilała) powstanie tej zębiny może doprowadzić do ustąpienia nadwrażliwości. Proces ten jest jednak długotrwały (trwa miesiącami), a w tym czasie pacjent odczuwa ból i jest podatny na zakażenie (5). Ponadto u wielu pacjentów proces ten może być upośledzony przez nieprawidłowy zgryz zwierzęcia, którego przyczyną były zaburzenia behawioralne będące bezpośrednią przyczyną problemów w jamie ustnej.