Podczas wykonywania standardowego badania echokardiograficznego bardziej skupiamy uwagę na prawidłowym odwzorowaniu projekcji obejmujących lewą komorę, lewy przedsionek oraz ujście z lewej i prawej komory. Projekcja podłużna cztero- lub pięciojamowa lewostronna dostarcza dodatkowych informacji na temat funkcji aparatu zastawkowego strony prawej (zastawki trójdzielnej). W literaturze znajduje się ogromna ilość informacji dotyczących prawidłowego obrazowania lewej strony serca oraz szczegółowe dane dotyczące wykonywania właściwych pomiarów, a także normy echokardiograficzne dla poszczególnych gatunków zwierząt i – w przypadku psów – różnice rasowe w ocenie podstawowych pomiarów.

Rutynowa diagnostyka echokardiograficzna pod kątem oceny chorób nabytych oraz wad wrodzonych zwykle obejmuje pomiary w projekcjach prawostronnych w osi długiej i krótkiej, projekcję w trybie jednowymiarowym (m-mode) przez lewą komorę i czasem przez lewy przedsionek i aortę. W projekcji podłużnej czterojamowej lewostronnej ocenia się wielkość lewej i prawej komory oraz przedsionków. Dodatkowo za pomocą badań doplerowskich określa się wielkość i kierunek przepływu krwi przez ujście z lewej i prawej komory, a także czasem zaburzenia przepływu krwi przez zastawki przedsionkowo-komorowe, oraz ocenia się ubytki przegrodowe, ich wielkość i kierunek przepływu.

Echokardiograficzna ocena budowy i funkcji prawej komory i przedsionka

Bardzo mało uwagi poświęca się ocenie funkcjonowania prawej komory serca. Jednakże poprawa jakości ultrasonografów oraz większe zrozumienie hemodynamiki prawej komory pozwalają na coraz lepsze jej obrazowanie, a także umożliwiają wykonywanie większej liczby pomiarów. Istotnym ograniczeniem mogą stać się tu warunki, w których konieczna jest dokładniejsza diagnostyka problemów prawej strony serca. Zazwyczaj dotyczy to pacjentów starszych, niejednokrotnie z dużą otyłością oraz z przewlekłymi chorobami układu oddechowego (zapadnięcie tchawicy, przewlekłe zapalenie oskrzeli, nowotwory płuc) bądź w stanach nagłych, kiedy nierzadko pacjenci wymagają tlenoterapii bądź utrudniona jest pozycja leżąca, tak pomocna w badaniu echokardiograficznym.

Ocena wielkości prawej komory jest dodatkowo utrudniona z uwagi na jej specyficzny kształt. Struktura lewej komory jest łatwa do określenia, wyglądem przypomina bowiem połowę elipsy, podczas gdy prawa komora to trójścienny ostrosłup o podstawie zwróconej ku górze. Poza tym wewnątrz prawej komory znajdują się liczne beleczki mięśniowe utrudniające ocenę granic tej komory. Pomiarów prawej komory dokonuje się zwykle w projekcji prawobocznej w osi długiej (ryc. 1) oraz w projekcji koniuszkowej czterojamowej. Dodatkowo oceny wielkości prawej komory dokonuje się na podstawie przekroju, z którego równocześnie korzysta się do pomiarów lewej komory (ryc. 2 i 3). Ocenia się światło prawej komory w rozkurczu i skurczu, obecnie jednak brak norm tych wymiarów u psów i kotów, mają one przede wszystkim określić relację pomiędzy wielkością prawej komory a lewej. W tych pomiarach wielkość prawej komory powinna wynosić około ¼-⅓ lewej, a grubość ściany prawej komory nie powinna być większa niż ½ grubości ściany lewej komory. Wielkość prawej komory może być także oceniona na podstawie pomiarów wykonywanych w projekcji lewostronnej czterojamowej koniuszkowej.

Specyfika skurczu prawej komory w postaci ruchu pierścienia zastawki trójdzielnej w kierunku koniuszka serca oraz wzrost napięcia ściany wolnej prawej komory, wywołany ruchem skurczowym lewej komory, doprowadzają do zwiększenia ciśnienia skurczowego wewnątrz prawej komory. Dlatego klasyczne metody oceny objętości, stosowane w przypadku lewej komory, mogą być zawodne. Utrudnienie ma związek ze słabą wizualizacją struktur osierdziowych prawej komory, a także nieregularną powierzchnią wsierdzia, półksiężycowatym kształtem komory, co praktycznie uniemożliwia uzyskanie przydatnego do oceny widoku czterojamowego z dobrze określonymi granicami pozwalającymi na wykorzystanie metod pomiarowych według Simpsona. Z tego powodu brak norm dla frakcji wyrzutowej prawej komory zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt. Przyjęto, że frakcja wyrzutowa prawidłowa u ludzi wynosi 40-45%, nie można jednak na jej podstawie oceniać zaburzeń czynności skurczowej prawej komory (EF określa tylko ogólną czynność skurczową).

Z uwagi na szczególną formę ruchomości pierścienia zastawki trójdzielnej (ruch dokoniuszkowy) właśnie ten element znalazł zastosowanie w ocenie funkcji skurczowej prawej komory. Określany jako przesunięcie amplitudy ruchu pierścienia zastawki trójdzielnej (ang. Tricuspid Annular Plane Systolic Excursion – TAPSE, bądź Tricuspid Annular Motion – TAM), jest istotnym parametrem umożliwiającym określenie czynności skurczowej prawej komory (ryc. 4). Obecnie trwają badania, które pozwolą na określenie wartości prawidłowych TAPSE u psów oraz uzyskanie większej ilości informacji na temat zaburzeń funkcji skurczowej prawej komory. Utrudnieniem w ustaleniu norm dla psów jest duża zmienność wielkości serca u poszczególnych ras. Prawdopodobnie parametr ten będzie porównywany ze strukturami mającymi również związek z wielkością psa, na przykład z przekrojem aorty.

Klasycznym parametrem stosowanym w badaniu ultrasonograficznym prawej komory jest ocena napływu przez zastawkę trójdzielną, która pozwala na określenie czynności rozkurczowej prawej komory. Pomiar wykonuje się analogicznie do pomiarów napływu mitralnego, podobnie się go interpretuje. Zawsze prędkość napływu jest większa w fazie wczesnorozkurczowej, co przekłada się na wyższą falę E (faza wczesnego napełniania) w stosunku do fali A (faza skurczu przedsionków). Prawidłowe wartości stosunku E/A dla zastawki trójdzielnej wynoszą od 1,09 do 2,8 (według Chetboul i wsp.). (ryc. 5).

Dodatkowe informacje na temat funkcjonowania prawej strony serca uzyskuje się również pośrednio. Jednym z takich pomiarów jest ocena wskaźnika ekscentryczności lewej komory, obliczanego na podstawie obrazu dwuwymiarowego uzyskanego w projekcji w osi krótkiej prawostronnej. Inny przydatny pomiar to pośrednia ocena ciśnienia w prawym przedsionku serca. Określając zmiany średnicy żyły głównej doogonowej w fazach wdechu i wydechu, można określić zmiany ciśnienia w prawym przedsionku. Jeśli ciśnienie w prawym przedsionku jest prawidłowe (około 5 mmHg), obserwuje się zapadanie wdechowe żyły o mniej więcej 40% jej pierwotnego wymiaru poprzecznego. Wyraźnie mniejsza amplituda zmiany średnicy wskazuje na wzrost ciśnienia w prawym przedsionku powyżej 10 mmHg (ryc. 7).

Ważnym elementem oceny stanu pacjenta z zaawansowaną niewydolnością serca lub wrodzoną wadą serca z ciężkim nadciśnieniem płucnym (u ludzi ma to znaczenie przy rozważaniu transplantacji serca) jest ocena oporu krążenia płucnego, wykonywana na podstawie wartości przepływów przez prawą komorę. Można go określić, wykorzystując stosunek maksymalnej prędkości niedomykalności zastawki trójdzielnej (m/s) do całki przepływu w czasie w drodze odpływu prawej komory (VTI). Mimo że jest to prosta metoda diagnostyczna, nie jest zbyt często wykorzystywana rutynowo w praktyce z uwagi na spore obciążenie błędami oceny. Do końcowej oceny wykorzystuje się metody inwazyjnej oceny tego oporu.