Unerwienie wewnątrzścienne
Wszystkie unerwiające pęcherz drogi układu somatycznego, współczulnego i przywspółczulnego przechodzą przez splot podbrzuszny. Opuszczające go wiązki nerwowe, o różnej przynależności układowej, wnikają do błony surowiczej ściany pęcherza w pobliżu ujść moczowodów, skąd biegną dalej w kierunku dogłowowym, przeszywając skośnie błonę mięśniową. Wiązki te, mające stosunkowo dużą średnicę i kręty przebieg, skupiają się liczniej w części doogonowej pęcherza niż w części dogłowowej. Budujące je włókna są spiralnie skręcone, co nadaje wiązkom dużą sprężystość i rozciągliwość. Nerwy te, w dalszym odcinku wplecione między wiązki włókien mięśniowych, osiągają kres zarówno w zwojach śródściennych, jak i w pojedynczych zakończeniach mięśniowych.
W strukturze mięśnia wypierającego widoczne są liczne sploty niezmielinizowanych włókien czuciowych o wolnym przewodnictwie, pełniących funkcję receptorów ucisku, które są ułożone szeregowo w stosunku do włókien mięśniowych i utkane najgęściej we włóknach kolagenu otaczających wiązki mięśniowe. Ten sposób organizacji wyjaśnia po części zjawisko atonii pęcherza w następstwie nadmiernego rozciągnięcia jego ścian i przekroczenia progu mechanicznej wytrzymałości wiązek nerwowych, które ulegają przerwaniu. Rozkład receptorów mechanizmu zwieraczowego pęcherza jest zasadniczo zbieżny z ustaleniami wynikającymi z badań nad wewnętrznym unerwieniem autonomicznym (ryc. 2):
a) w mięśniu wypierającym: obecność receptorów cholinergicznych typu muskarynowego i receptorów β-adrenergicznych
b) w cewce moczowej i w szyjce pęcherza: obecność receptorów α-adrenergicznych
c) w prążkowanej mięśniówce zwieracza cewki: dodatkowo obecność receptorów płytki nerwowo-mięśniowej i zwiększona gęstość receptorów α-adrenergicznych.
Rzeczywisty stan rzeczy jest jednak bardziej złożony, ponieważ wymienione typy receptorów, a także inne, słabiej poznane, występują we wszystkich rejonach aparatu zwieraczowego pęcherza, a ich wzajemne proporcje ilościowe i reaktywność mogą zmieniać się pod wpływem procesów patologicznych.
Ośrodkowa kontrola czynności zwieraczowej pęcherza
Czynność aparatu zwieraczowego jest kontrolowana i koordynowana przez ośrodki rdzeniowe, mostowe, móżdżkowe i korowe.
Ośrodki rdzeniowe regulują działanie aparatu zwieraczowego na poziomie lokalnym. U szczeniąt i kociąt mikcja ma charakter odruchowy i podporządkowana jest wyłącznie ośrodkom rdzeniowym – „automatyczne” oddanie moczu prowokuje matka, liżąc młode w okolicy kroczowej. Jeśli rozwój osobniczy przebiega prawidłowo, między 7. a 12. tygodniem życia u kotów i w 3.-4. tygodniu u psów odruch rdzeniowy zanika, a kontrolę nad mikcją przejmują ośrodki mostowe.
Ośrodki zlokalizowane w regionie opuszkowo-mostowym odbierają impulsy czuciowe z pęcherza, przewodzone szlakami rdzeniowo-wzgórzowymi, i z cewki moczowej, doprowadzane drogą móżdżkowo-rdzeniową tylną. Impulsy ruchowe, sterujące czynnością aparatu zwieraczowego i opróżnianiem pęcherza w reakcji na rozciąganie i ból, przekazywane są drogą siatkowo-rdzeniową boczną lub przyśrodkową.
Ośrodkiem tym zawiadują ośrodki korowe w międzymózgowiu (przednia powierzchnia płata czołowego) i móżdżkowe, które odpowiednio pobudzają i hamują jego działanie.
Uruchomienie czynności aparatu zwieraczowego
Cykl funkcjonalny pęcherza i cewki moczowej
Kontynencja oznacza zdolność do dowolnego utrzymywania moczu zgromadzonego w pęcherzu w okresach między kolejnymi mikcjami.
Cykl funkcjonalny pęcherza i cewki moczowej obejmuje kilka faz:
a) spływanie moczu z moczowodów do pęcherza
b) fazę kontynencji biernej – ściana pęcherza stopniowo adaptuje się do zwiększającej się objętości moczu, bez jednoczesnego wzrostu ciśnienia śródpęcherzowego
c) fazę czynnego trzymania moczu: ciśnienie zamknięcia cewki osiąga poziom niezbędny do powstrzymania mimowolnego odpływania moczu z pęcherza
