W postaci podostrej zawartość magnezu w surowicy krwi wynosi najczęściej 1,6 do 2,0 mg%, ale w tym przypadku nie zawsze muszą temu towarzyszyć inne wyraźne zaburzenia elektrolitowe. Natomiast obserwuje się równocześnie obniżoną zawartość Mg w moczu i płynie mózgowo-rdzeniowym.
W postaci przewlekłej dochodzi najczęściej do niewielkiego (1,8-2,0 mg% we krwi i 10 mg% w moczu) i tylko okresowego obniżenia zawartości magnezu, co utrudnia rozpoznanie (2, 3, 6). Równocześnie występujące zaburzenia gospodarki energetycznej – obniżone stężenie glukozy i podwyższone wolnych kwasów tłuszczowych (WKT) – są często powodem błędnego rozpoznania (podejrzenie złego żywienia energetycznego lub np. zespołu tłustej krowy – hepatosteatosis).
Leczenie. W postaci ostrej głównym elementem decydującym o powodzeniu terapii jest szybkie zgłoszenie przypadku, rozpoznanie i natychmiastowe podjęcie leczenia, ze względu na możliwość śmierci zwierzęcia w krótkim czasie. Podaje się 20-25% roztwór siarczanu magnezu w ilości 100-300 ml w zależności od wielkości zwierzęcia i jego stanu klinicznego lub 15% glukonian magnezu w dawce 200-400 ml. W obu przypadkach połowę dawki powinno się podać dożylnie, a drugą połowę, podzieloną na dwie równe części, należy wprowadzić domięśniowo i podskórnie (pozwala to na przedłużenie czasu działania leków).
Jeżeli chorobą dotknięta jest duża liczba zwierząt, alternatywą dla wlewów dożylnych jest stosowanie preparatów magnezowych doprostniczo. Zapobiega to nagłym masowym zejściom śmiertelnym, preparaty może podawać sam hodowca do momentu kiedy zwierzęciem zajmie się lekarz. W takiej sytuacji podaje się najczęściej chlorek magnezu w roztworze 20% w dawce od 30 do 120 gramów na zwierzę (w razie konieczności przy braku poprawy można dawkę powtórzyć).
W stanach hipomagnezemii rozwija się również hipokalcemia (magnez jest niezbędny do prawidłowej regulacji przyswajania wapnia), dlatego w drugiej kolejności, najlepiej już po laboratoryjnym potwierdzeniu niedoboru Ca, stosuje się preparaty wapniowe lub wapniowo-fosforowe, a w przypadku hipoglikemii również roztwory glukozy. Wskazane jest też podawanie środków uspokajających (ze względu na pobudzenie), nasercowych i płynów wieloelektrolitowych, ale o małej zawartości potasu. Gdy zwierzęciu wróci apetyt, należy podawać pasze z dużą zawartością magnezu lub dodatki mineralne (3, 4, 6, 7, 8, 10, 13).
W postaci podostrej jednokrotne podanie związków magnezu nie przynosi poprawy. Najczęściej powtarza się podawanie preparatów zawierających Mg (siarczan lub glukonian magnezu w roztworach 20-25% w ilości 250 ml parenteralnie lub 30-120 g/zwierzę 20% MgCl2 doprostniczo) aż do uzyskania poprawy, najlepiej potwierdzonej wynikami badań biochemicznych krwi. Wszystkie pozostałe zasady postępowania są takie same jak przy leczeniu postaci ostrej – zwierzęta, u których nastąpiła normalizacja apetytu, muszą mieć oczywiście wprowadzony do diety dodatek magnezu w ilości około 30 gramów dziennie/zwierzę w postaci najlepiej przyswajalnych związków, takich jak tlenek magnezu, magnezyt palony albo najprościej mieszanki mineralne, które mają największy udział procentowy magnezu i mało potasu.
Najtrudniejsza do wyleczenia jest postać przewlekła, mimo że nie ma tu konieczności tak szybkiego działania, gdyż zwierzęta od razu nie padają. Najlepszą drogą podawania preparatów magnezowych jest w tym przypadku droga doustna (długotrwałe suplementowanie dietetyczne) albo doprostnicza. Podanie Mg tą drogą opiera się na wielokrotnym stosowaniu roztworów chlorku lub tlenku magnezu w postaci przygotowanych fabrycznie preparatów bądź dodawaniu do paszy MgO lub magnezytu palonego w ilości odpowiednio 30, 50 albo 56 gramów na zwierzę dziennie, w zależności od wielkości samego zwierzęcia oraz niedoboru występującego w jego organizmie. W tym przypadku używanie złożonych dodatków mineralnych zawierających także inne makroelementy najczęściej nie przynosi oczekiwanych efektów. Również podawanie preparatów magnezu w formie iniekcyjnej daje tylko chwilową poprawę, a długotrwałe stosowanie niepotrzebnie znacznie podraża koszty leczenia. Wszystko to oraz skomplikowana diagnostyka laboratoryjna powodują, że leczenie tej postaci jest trudne i długotrwałe (4, 10).
Postępowanie profilaktyczne. Regularne kontrole biochemiczne krwi lub moczu zwierząt, potwierdzające prawidłową zawartość tego makroelementu w organizmie, są podstawą monitorowania tej choroby w stadzie. Podawanie z paszą 30 g dziennie łatwo przyswajalnych związków magnezu, takich jak tlenek magnezu, fosforan magnezu lub magnezyt palony, stosowanie bolusów magnezowych dożwaczowych jest godne polecenia. Stosowanie dodatków mineralnych powinno być uzależnione od problemów zdrowotnych występujących w stadzie. W razie konieczności, po uzgodnieniu z doradcą żywieniowym, można zastosować opylanie pastwisk związkami magnezu przed wypasem zwierząt, spryskiwanie siana mieszanką magnezytu palonego z melasą lub nastrzykiwanie beli (balotów) siana oraz dodawanie związków magnezu do wody pitnej (500 g siarczanu magnezu/100 l wody lub 420 g chlorku magnezu/100 l wody). Inne zalecenia to nieskarmianie pasz zielonych o niskiej zawartości suchej masy i włókna surowego, kontrolowanie zawartości potasu w paszach oraz ograniczanie, o ile to możliwe, sytuacji stresowych i niekorzystnego oddziaływania warunków klimatycznych (6, 10, 13).
Tężyczka hipomagnezemiczna cieląt
Przyczyną jest zwiększające się zapotrzebowanie rosnącego organizmu na magnez przy jednocześnie zmniejszających się zdolnościach do jego wchłaniania z przewodu pokarmowego (od 6. tygodnia życia spada stopień absorpcji magnezu w przewodzie pokarmowym z około 50% do 20-30%), przy czym zawartość Mg w mleku matki jest stała (w 1 litrze mleka 0,12 g). Dotyczy to najczęściej cieląt żywionych mlekiem w wieku około 2-4 miesięcy lub żywionych w początkowym okresie sianem i kiszonką o małej zawartości magnezu, którym nie podaje się dodatków mineralnych albo odpowiednich premiksów, starterów.
Rozpoznanie. Zawartość magnezu w surowicy krwi zdrowych cieląt wynosi 0,8-1,0-1,2 mmol/l. Po spadku poniżej 0,5 mmol/l mogą rozwinąć się objawy chorobowe, a przy wartości 0,35 i niższej objawy choroby występują w zasadzie zawsze. Przy wystąpieniu objawów u jednego osobnika należy sprawdzić zawartość Mg w surowicy u kilku innych, ponieważ może to dotyczyć i często dotyczy całej grupy zwierząt, u których nie wystąpiły jeszcze objawy kliniczne.
Objawy. Do najczęściej notowanych objawów należą: początkowo zwiększona wrażliwość na bodźce środowiskowe, biegunka, lizawość, nieprawidłowe poruszanie się cieląt (częste parcie do tyłu). W przypadku upadku i przyjęcia pozycji leżącej występują skurcze kloniczno-toniczne, głównie kończyn, z długimi okresami apatii, podczas których obserwuje się nadmierne ślinienie, zgrzytanie zębami oraz bezwolne oddawanie kału i moczu. Zwierzęta w tym stanie mają wyraźnie zaburzoną koordynację ruchową lub jej całkowity brak, temperatura wewnętrzna w trakcie skurczów może przekraczać 41°C, a częstość tętna jest powyżej 200/ /min. Do śmierci może dojść bardzo szybko (w czasie 20-30 minut) od zauważenia pierwszych objawów klinicznych, dlatego tak ważna jest profilaktyka i wczesne rozpoznanie choroby w stadzie po wykryciu pojedynczego przypadku.
Leczenie. Polega na natychmiastowym podaniu roztworu 10% siarczanu magnezu drogą dożylną lub domięśniowo w dawce około 50 do 100 ml w zależności od wielkości zwierzęcia i jego stanu klinicznego oraz zastosowaniu innych preparatów magnezu zgodnie ze wskazaniami producenta. W drugiej kolejności stosuje się środki uspokajające i preparaty wapnia (niedobór magnezu zaburzenie przyswajania wapnia hipokalcemia – nasilenie objawów klinicznych choroby podstawowej). Profilaktycznie hodowca powinien stosować w diecie preparaty tlenku lub węglanu magnezu w ilości 1 g dziennie u cieląt do 5. tygodnia życia, 2 g dziennie do 10. tygodnia i 3 g dziennie do 15. tygodnia życia.
Hipomagnezemia bydła opasowego
Związana jest z żywieniem opasów przez długi czas paszami niedoborowymi bez udziału dodatków mineralnych (zielonki, kiszonki, otręby, wysłodki, wywary gorzelniane itp.). Przebiega w postaci przewlekłej (zmiany podane przy opisie tężyczki bydła mlecznego) z dysfunkcją układu ruchowego i okresową ślepotą. Czasami może przechodzić w postać przypominającą formę podostrą, ale objawy pojawiają się wolniej i nie osiągają takiego nasilenia. Taka sytuacja ma miejsce szczególnie u zwierząt otłuszczonych, u których zapotrzebowanie na Mg zwiększa się w związku ze wzrostem przemian metabolicznych. Leczenie jest zgodne z zasadami opisanymi przy tężyczce krów mlecznych, chociaż w tym przypadku początkowo wskazane jest wielokrotne podawanie preparatów magnezowych w postaci siarczanu lub chlorku magnezu drogą parenteralną, a po uzyskaniu poprawy podawanie drogą doustną (1, 9, 12).
