Hiperglikemia występująca w cukrzycy bezpośrednio i pośrednio uszkadza drobne naczynia, także nerek (kłębuszków). Zapewnienie optymalnej regulacji metabolicznej w cukrzycy – glikemii, ciśnienia tętniczego i gospodarki lipidowej – pozwala skutecznie chronić nerki i układ sercowo-naczyniowy przed uszkodzeniem. Wczesne rozpoznanie powikłań i leczenie ukierunkowane na eliminację czynników ryzyka opóźnia powstanie powikłań i spowalnia ich postęp.

Ryc. 1. Kontrola stężenia glukozy we krwi zapobiega powikłaniom cukrzycy.

Cukrzyca (diabetes mellitus) jest chorobą wynikającą z braku trzustkowej produkcji insuliny albo z braku lub pogorszenia jej wykorzystania przez komórki organizmu. Następstwem tego jest zaburzenie funkcjonowania wielu narządów wewnętrznych. Aby opóźnić rozwój powikłań, konieczne jest jak najszybsze rozpoznanie choroby oraz wdrożenie działań leczniczych. Optymalne, długotrwałe leczenie cukrzycy nie może opierać się jedynie na podawaniu insuliny. Lekarz weterynarii musi wytłumaczyć właścicielowi istotę choroby i wyjaśnić, na czym ma polegać postępowanie lecznicze. Powinien zapewnić również wsparcie i dostarczać wszelkich informacji, zanim właściciel przyzwyczai się do podawania leków, karmienia i kontrolowania stanu zdrowia zwierzęcia.

Nieleczona lub źle leczona cukrzyca może prowadzić do poważnych powikłań. Dlatego tak ważna jest stała kontrola stężenia glukozy we krwi i właściwe leczenie. Powikłania można podzielić na:

• Ostre

1. kwasica cukrzycowa

2. śpiączka ketonowa.

• Przewlekłe

1. powikłania naczyniowe w postaci mikroangiopatii – retinopatii, nefropatii

2. neuropatia obwodowego i autonomicznego układu nerwowego

3. powikłania o różnym umiejscowieniu i charakterze.

Najważniejszym zadaniem w leczeniu jest utrzymywanie stężenia glukozy we krwi tak blisko normy, jak to tylko możliwe. Wymaga to dużego zdyscyplinowania właścicieli zwierząt. Ważną rolę odgrywają tutaj codzienne badania stężenia glukozy we krwi, na czczo, a także przed posiłkami i po nich. Poza farmakoterapią niezwykle istotna w zapobieganiu powikłaniom jest odpowiednia dieta oraz zmniejszenie masy ciała u zwierząt otyłych (4, 5).

Mikroangiopatia jest jednym z przewlekłych powikłań cukrzycy. Charakteryzuje się zmianami morfologicznymi i czynnościowymi naczyń krwionośnych o średnicy poniżej 100 nm. Ich pojawienie się jest zależne od wielu czynników genetycznych, biochemicznych i hemodynamicznych. W przebiegu mikroangiopatii cukrzycowej najważniejsze klinicznie zmiany zachodzą w obrębie naczyń siatkówki (retinopatia), nerek (nefropatia), układu nerwowego (neuropatia) i serca (kardiomiopatia). Właściwe leczenie może znacząco ograniczyć konsekwencje tego powikłania.

Nefropatia cukrzycowa jest wynikiem zwyrodnieniowego uszkodzenia włośniczek kłębuszka, wynikającego z długotrwałej hiperglikemii. Charakteryzuje się współistnieniem zmian naczyniowych i pozapalnych, rozlanego guzkowego, a czasem wysiękowego stwardnienia kłębuszków nerkowych, miażdżycy naczyń nerkowych i martwicy brodawek nerkowych. W celu zmniejszenia ryzyka niewydolności nerek lub opóźnienia rozwoju już istniejących zaburzeń, obok dobrego wyrównania metabolicznego cukrzycy, równie ważne jest zwalczanie nadciśnienia tętniczego, które często towarzyszy tej chorobie. Przyczynia się ono istotnie do postępu nefropatii, retinopatii oraz zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych. Obniżenie ciśnienia tętniczego skutkuje zwolnieniem tempa spadku filtracji kłębuszkowej (GFR). Ważną funkcję pełni również zwalczanie hiperwolemii przez właściwe stosowanie diuretyków i odpowiedniej diety. Zapobiega to wahaniom ciśnienia tętniczego. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami stosowanie statyn jest wskazane u wszystkich zwierząt chorych na cukrzycę, niezależnie od stopnia niewydolności nerek. Ukazały się również liczne prace podkreślające przeciwzapalne działanie spironolaktonu i jego hamujący wpływ na rozwój nefropatii cukrzycowej u zwierząt.

Ryc. 2. W przypadku pogorszenia stanu pacjenta z cukrzycą zalecane jest podawanie parenteralne płynów.

W zapobieganiu nefropatii cukrzycowej nie bez znaczenia jest również wyrównanie zaburzeń lipidowych. Zwierzęta z nefropatią cukrzycową charakteryzują się podwyższeniem stężenia VLDL (lipoproteina o bardzo małej gęstości, very low-density lipoprotein), LDL (lipoproteina o małej gęstości, low-density lipoprotein) i triglicerydów oraz obniżonym stężeniem cholesterolu HDL (high-density lipoprotein), co prowadzi do uszkodzenia kłębuszków nerkowych w wyniku działania mediatorów stanu zapalnego. Wczesne wykrycie i leczenie ewentualnego zaburzenia układu moczowego uchroni przed dalszym uszkodzeniem nerek. Nie bez znaczenia jest odpowiednie przygotowanie chorych zwierząt z nefropatią cukrzycową do badań radiologicznych z użyciem środków cieniujących [wybór najbezpieczniejszego materiału kontrastowego (Iomeron lub Omnipaque w dawce 2 ml/ /kg), nawodnienie, oznaczenie stężenia kreatyniny]. Powinno się również ograniczyć stosowanie leków potencjalnie nefrotoksycznych. Dotychczas uważano, że w przypadku białkomoczu uszkodzenie nerek jest tak duże, że nieuchronnie prowadzi do schyłkowej niewydolności nerek. Dziś wiadomo, że wczesne rozpoznanie pozwala na wczesne wdrożenie odpowiedniego leczenia hamującego rozwój nefropatii (1, 2, 7, 13).

Dieta cukrzycowa jest jednym z najważniejszych elementów leczenia cukrzycy. Zwierzęta, u których nie udało się ustabilizować stężenia glukozy we krwi, mają obniżoną zdolność metabolizowania składników pokarmowych wchłanianych w przewodzie pokarmowym oraz tracą glukozę z moczem. Z tych względów wymagają większej liczby kalorii niż zdrowe zwierzęta. Ich dieta powinna z jednej strony zawierać wszystkie potrzebne składniki pokarmowe, a z drugiej być na tyle smaczna, aby zwierzę chętnie ją jadło. Pamiętajmy jednak, że otyłość (szczególnie u kotów) zmniejsza wrażliwość na insulinę, dlatego należy ograniczyć liczbę dostarczanych kalorii, tak aby zwierzę z nadwagą traciło średnio 1-2% masy ciała tygodniowo (10).

Inną możliwością zapobiegania powikłaniom jest monitorowanie cukrzycy za pomocą specjalnego urządzenia Guardian Real Time. Pozwala ono na mierzenie stężenia glukozy we krwi w czasie rzeczywistym. Wyniki pomiaru są przesyłane bezprzewodowo do monitora i wyświetlane co 5 minut (do 288 wskazań na dobę). Dodatkowo monitor zachowuje wyniki pomiarów z ostatnich 21 dni. System ma ponadto alarm informujący o zagrożeniu hipo- lub hiperglikemią. Odczytanie wyników pomiaru co 5 minut pozwala na wcześniejszą reakcję na wahania stężenia glukozy oraz uzyskanie informacji na temat wpływu diety i leków na glikemię. Dzięki możliwości przesyłania danych z monitora do komputera istnieje możliwość dalszej obróbki tych danych, sporządzania wykresów, tabel i raportów zmian stężenia glukozy (6, 11, 12).