Onkologia Psy

Rozpoznawanie i leczenie raka z komórek nabłonka przejściowego dróg moczowych psów

14/03/2018

W postępowaniu diagnostycznym dotyczącym nowotworów dróg moczowych, w tym również raka z komórek nabłonka przejściowego, często stosowane są techniki obrazowe, takie jak np. badanie radiologiczne, badanie ultrasonograficzne i badanie endoskopowe. W przypadku raka z komórek nabłonka przejściowego standardowe badanie radiologiczne wykorzystywane jest głównie do wykrywania przerzutów nowotworowych do płuc. W celu stwierdzenia zmian rozrostowych w drogach moczowych, a w szczególności w pęcherzu moczowym, lepszymi technikami są: pneumocystografia i badanie radiologiczne podwójnie kontrastowane. Pneumocystografia polega na wypełnieniu pęcherza moczowego powietrzem, a badanie radiologiczne podwójnie kontrastowane – na wypełnieniu pęcherza moczowego dwojakiego rodzaju środkami kontrastowymi: dodatnim (najczęściej związki zawierające jod) i ujemnym (np. powietrze, tlen, dwutlenek węgla lub podtlenek azotu). Techniki te powodują rozprostowanie ściany pęcherza moczowego, co pozwala na lepszą ocenę znajdujących się w nim zmian rozrostowych. Z kolei badanie ultrasonograficzne umożliwia wykrycie zmian rozrostowych, ocenę ich umiejscowienia, wielkości oraz stopnia naciekania ściany dróg wyprowadzających mocz. Ponadto pozwala na wykrycie przerzutów nowotworowych do okolicznych węzłów chłonnych i(lub) innych narządów jamy brzusznej. Natomiast badanie endoskopowe dróg moczowych (ryc. 2), podobnie jak w przypadku ultrasonografii, również umożliwia wykrycie zmian rozrostowych, ocenę ich umiejscowienia i wielkości, dodatkowo ocenę stanu błony śluzowej oraz precyzyjne pobranie bioptatów do badania histopatologicznego (ryc. 3). Należy podkreślić, że na podstawie zmian stwierdzonych podczas badania radiologicznego, ultrasonograficznego lub endoskopowego można jedynie ustalić wstępne rozpoznanie, które zawsze powinno być potwierdzone badaniem histopatologicznym materiału pobranego ze zmian (1, 2, 7, 10, 13, 17, 23, 25).

Leczenie

W przypadku raka z komórek nabłonka przejściowego dróg moczowych, sposób leczenia oraz jego skuteczność uzależnione są od jego umiejscowienia, stopnia zaawansowania i obecności przerzutów nowotworowych do innych narządów. Obecnie w terapii raka z komórek nabłonka przejściowego dróg moczowych stosowane są następujące sposoby leczenia: chirurgiczne, farmakologiczne, radioterapia oraz terapia fotodynamiczna (2, 4, 7, 8, 14, 15, 16, 17).

Najczęściej stosowanym sposobem leczenia raka z komórek nabłonka przejściowego dróg moczowych jest zabieg chirurgiczny. Jeżeli zmiany rozrostowe rozwijają się w pęcherzu moczowym (najczęstsze miejsce rozwoju TCC), polega on na częściowym lub całkowitym wycięciu pęcherza moczowego. Częściowa cystektomia jest stosowana w przypadku gdy zmiany rozrostowe są niezaawansowane i rozwijają się poza trójkątem pęcherza moczowego. Należy pamiętać, że bez znaczącego upośledzenia czynności pęcherza moczowego można usunąć do ok. 2/3 jego ściany. Natomiast w przypadku wycięcia więcej niż 2/3 ściany pęcherza moczowego należy liczyć się z zaburzeniami oddawania moczu. Całkowita cystektomia jest wykonywana w przypadku bardzo rozległych zmian lub gdy zmiany rozrostowe rozwijają się w trójkącie pęcherza moczowego. Polega ona na całkowitym usunięciu pęcherza moczowego i wyszyciu moczowodów do jelita cienkiego lub grubego albo wytworzeniu połączenia cewkowo-moczowodowego (anastomoza cewkowo-moczowodowa). Najczęstszymi powikłaniami tego zabiegu są infekcje układu moczowego, głównie odmiedniczkowe zapalenie nerek (pyelonephritis). Gdy zmiany rozrostowe rozwijają się w cewce moczowej, zabieg chirurgiczny polega na częściowej lub całkowitej uretrektomii (wycięcie częściowe lub całkowite cewki moczowej). W przypadku nieoperacyjnych zmian nowotworowych powodujących niedrożność dróg moczowych jedynym sposobem terapii jest leczenie paliatywne polegające na umieszczeniu cewnika w miejscu zablokowania odpływu moczu. Z reguły zabieg ten jest dobrze tolerowany przez zwierzęta, ale jego najczęstszym powikłaniem są infekcje dróg moczowych (7, 8, 16, 17, 24).

Leczenie farmakologiczne raka z komórek nabłonka przejściowego polega na stosowaniu preparatów cytostatycznych i niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NSAIDs). Najczęściej wykorzystywanymi schematami leczenia tych nowotworów są monoterapia niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (piroksykam) lub monoterapia lekami cytostatycznymi (np. mitoksantron, cysplatyna, karboplatyna, cyklofosfamid, doksorubicyna) albo terapia łączona – NSAIDs z lekami cytostatycznymi, gdzie wykorzystuje się połączenia: piroksykam z mitoksantronem, piroksykam z cysplatyną lub piroksykam z karboplatyną. Mechanizm działania przeciwnowotworowego niesteroidowych leków przeciwzapalnych na tego raka polega na hamowaniu proliferacji komórek i angiogenezy oraz pobudzeniu apoptozy. Stosując terapię farmakologiczną, należy pamiętać o niekorzystnym wpływie leków na przewód pokarmowy i nerki (2, 4, 7, 14, 15, 17).

Radioterapia i terapia fotodynamiczna w leczeniu raka z komórek nabłonka przejściowego dróg moczowych jest obecnie rzadko stosowana. Ma to związek z trudnościami technicznymi w ich przeprowadzeniu, wysokim ryzykiem powikłań i dużymi kosztami (7, 17).

Rokowanie

Rokowanie w raku z komórek nabłonka przejściowego dróg moczowych w większości przypadków jest ostrożne do złego, ponieważ nowotwór ten jest najczęściej rozpoznawany w bardzo zaawansowanym stopniu (około 90% przypadków) lub gdy istnieją już przerzuty do innych narządów. Z reguły śmierć psów z rakiem z komórek nabłonka przejściowego następuje w ciągu 6-12 miesięcy od rozpoznania choroby, a średni czas przeżycia po zabiegu chirurgicznym wynosi około pół roku (2, 7, 12, 23, 25).

Ryc. 1 – S. Dzimira, ryc. 2 – M. Jankowski, ryc. 3 – A. Hałoń

PIŚMIENNICTWO

1. Billet J.P., Moore A.H., Holt P.E.: Evaluation of bladder tumor antigen test for the diagnosis of lower urinary tract malignancies in dog. Am. J. Vet. Rec. 2003 63, 370-373. – 2. Crow S.E.: Canine cancer genetics: transitional cell carcinoma in Scottish terriers. Cancer Theraphy. 2008, 6, 177-180. – 3. Engel J., Odermatt E., Engel A., Madri J.A., Furthmayr H., Timpl H.: Shapes, domain organizations and flexibility of laminin and fibronectin, two multifunctional proteins of the extracellular matrix. J. Mol. Biol. 1981, 150, 97-120. – 4. Fosselin E.: Biochemistry of cyclooxygenase (cox-2) inhibitors and molecular pathology of cox-2 in neoplasia. Crit. Rev. Clin. Lab. Sci. 2000, 37, 431-502. – 5. Glickman L.T., Raghavan M., Knapp D.W., Bonney P.L., Dawson M.H.: Herbicide exposure and the risk of transitional cell carcinoma of the urinary bladder in Scottish Terriers. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2004, 224, 1290-1297. – 6. Hayes H.M.: Canine bladder cancer: epidemiologic feauters. 1976, 104, 673-677. – 7. Henry J.H.: Transitiona Cell Carcinoma of the Bladder: Must Trigones Be Bygones? 82nd Western Veterinary Conference, 14-18 February 2009, Las-Vegas. – 8. Henry C.J.: Bladder and urethral tumors. W: Henry C.J., Higginbotham M.J.: Cancer management in Small Animal Practice. Saunders, Missouri, 2010, 290-292. – 9. Henry C.J., Tyler J.W., McEntee M.C., Stokol T., Rogers K.S., Chun R., Garrett L.D., McCaw D.L., Higginbotham M.L., Flessland K.A., Stokes P.K.: Evaluation of the bladder tumor antigen test as a screening test for transitional cell carcinoma of the lower urinary tract in dogs. Am. J. Vet. Res. 2003, 64, 1017-1020. – 10. Leveille R.: Ultrasonography of urinary bladder disorders. Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. 1998, 28, 799-821.

11. Lew S.: Nowotwory pęcherza moczowego u psów. Weterynaria w Praktyce. 2009, 5, 31-33. – 12. Maxie M.G., Prescott J.F.: The urinary system. W: K.V.F., Jubb K.V.F., Kennedy P.C., Palmer N.: Pathology of Domectic Animals, Vol 2, 4th Edit., Academic Press, San Diego, 2007, 536-538. – 13. McCaw D.L., Hogan P.M., Shaw D.P.: Canine urinary bladder transitional cell carcinoma with skull metastasis and unusual pulmonary metastases. Can. Vet. J. 1988, 29, 386-388. – 14. Mohammed S.I., Craig B.A., Mutsaers A.J., Glickman N.W., Snyder P.W., deGortari A.E., Schlitter D.L., Coffman K.T., Bonney P.T., Kanpp D.W.: Effects of the Cyclooxygenase Inhibitor, Piroxicam, in Combination with Chemotherapy on Tumor Response, Apoptosis, and Angiogenesis in a Canine Model of Human Invasive Urinary Bladder Cancer. Molecular Cancer Therapeutics. 2003, 2, 183-188. – 15. Moore B.C., Simmons D.L.: Cox-2 inhibition, apoptosis and chemoprevention by nonsteroidal anti-inflammatory drugs. Curr. Med. Chem. 2000, 7, 1131-1144. – 16. Morris J., Dobson J.: Nowotwory pęcherza moczowego. W: Onkologia małych zwierząt. SIMA WLW, Warszawa, 2003, 163-167. – 17. Mutsaers A.J., Widmer W.R., Kanpp D.W.: Canine Transitional Cell Carcinoma. J. Vet. Intern. Med. 2003, 17, 136-144. – 18. Nikula K.J., Benjamin S.A., Angleton G.M., Lee A.C.: Transitional cell carcinomas of the urinary tract in a colony of beagle dogs. Vet. Pathol. 1989, 26, 455-461. – 19. Norris A.M., Laing E.J., Valli V.E., Withrow S.J., Macy D.W., Ogilvie G.K., Tomlinson J., McCaw D., Pidgeon G., Jacobs R.M.: Canine bladder and urethral tumors: a retrospective study of 115 cases (1980-1985). J. Vet. Intern. Med. 1992, 6, 145-153. – 20. Patrick D.J., Fitzgerald S.D., Sesterhenn J.A., Davis C.J., Kiupel M.: Classification of Canine Urinary Bladder Urothelial Tumores Based on the World Health Organization/International Society of Urological Pathology Consensus Classification. J. Comp. Path. 2006, 135, 190-199.

21. Raghavan M., Knapp D.W., Mawson M.H., Bonney P.L., Glickman L.T.: Topical flea and tick pesticides and the risk of transitional cell carcinoma of the urinary bladder in Scottish terriers. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2004, 225, 389-394. – 22. Sapierzyński R.: Nowotwory układu moczowego. W: Onkologia praktyczna psów i kotów. Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2010, 192-196. – 23. Schwarz P.D., Willer R.L.: Urinary bladder neoplasia in the dog and cat. Problems in Veterinary Medicine. 1989, 1, 128-140. – 24. Smith J.D., Stone E.A., Glison S.D.: Placement of a permanent cystotomy catheter to relieve outflow obstruction in dogs with TCC. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1995, 206, 496-499. – 25. Walter P.A., Haynes J.S., Feeney D.A., Jonhston G.R.: Radiographic appearance of pulmonary metastases from transitional cell carcinoma of the bladder and urethra of the dog. J. Am. Vet. Med. Assoc., 1984, 185, 411-418.