Spożycie teobrominy zawartej w czekoladzie jest jedną z częściej występujących przyczyn zatruć przebiegających z objawami ze strony OUN u psów (2). Długi okres półtrwania tej neurotoksyny w organizmie psów w porównaniu z innymi gatunkami zwierząt czyni je predysponowanymi do zatrucia czekoladą (1). Dotyczy to w szczególności – ze względu na masę ciała – psów ras małych i miniaturowych.

Toksyczność

Ryc. 1. Wysoka amplituda zespołów QRS i skrócony odstęp QT, świadczące o tachykardii, obniżony odcinek ST obrazujący niedokrwienie mięśnia sercowego.

Czekolada jest źródłem teobrominy i w mniejszych ilościach również innej metyloksantyny – kofeiny. Trzydzieści gramów czekolady mlecznej zawiera 44-56 mg teobrominy i 5-10 mg kofeiny, a trzydzieści gramów czekolady gorzkiej zawiera odpowiednio 134 mg i 21 mg każdej z trucizn (1). Dawki śmiertelne teobrominy dla psów wynoszą 90-250 mg/kg m.c. (3).

Mechanizm działania

Mechanizm działania metyloksantyn jest wielokierunkowy. Jednym z nich jest selektywny antagonizm w stosunku do komórkowych receptorów adenozynowych. Hamowanie tych receptorów skutkuje pobudzeniem OUN, zwężeniem naczyń krwionośnych i częstoskurczem. Innym mechanizmem działania jest hamowanie zwrotnego wychwytu jonów Ca²⁺, czego efektem końcowym jest zwiększona kurczliwość mięśni szkieletowych i mięśnia sercowego. Jeszcze innymi mechanizmami działania metyloksantyn są hamowanie fosfodiesterazy, wzrost cAMP i pobudzenie pracy serca czy też hamowanie receptorów benzodiazepin w mózgu (1).

Metabolizm

Okres półtrwania teobrominy u psów jest długi, bo trwa około 17,5 godziny (1). Teobromina ulega przemianom w wątrobie, a produkty rozkładu są wydalane przede wszystkim z moczem. Ponieważ produkty metaboliczne są alkaliczne, wydalane są szybciej, jeżeli mocz jest zakwaszony (3).

Objawy kliniczne

Objawy kliniczne zatrucia występują zwykle w ciągu 24 godzin, najczęściej w ciągu 4 godzin od spożycia czekolady. Mogą utrzymywać się do 72 godzin. Do najczęstszych objawów klinicznych należą wymioty, biegunka, nasilona diureza, niepokój, pobudzenie, nadmierna aktywność, tachykardia, nadciśnienie, przyspieszony oddech, niezborność, drżenia, drgawki, osłabienie, śpiączka, sinica. Może wystąpić hipertermia i odwodnienie. Z nasiloną diurezą i wymiotami związany jest stan hipokalemii. Występowanie arytmii (zwykle przedwczesne skurcze komorowe) bądź zaburzeń oddechowych może być przyczyną śmierci. Zaleca się podjęcie leczenia, jeżeli zwierzę zjadło więcej niż 20 mg teobrominy na kg m.c. (1).

Przypadek kliniczny

Ryc. 2. Głębokie załamki T, świadczące o niedokrwieniu i niedotlenieniu mięśnia sercowego.

Ryc. 3. Wynik badania klinicznego pacjenta 5 godzin po wypisie do domu był prawidłowy.

Do Przychodni został przyprowadzony pies rasy bolończyk w wieku 11 miesięcy, o masie 5 kg, którego zachowanie zaniepokoiło właściciela. W chwili badania suczka wykazywała objawy pobudzenia, drżenia włókienkowe mięśni, ruchy wiosłowe, przyspieszone oddechy, podwyższoną temperaturę ciała (39,8°C). Wkrótce pojawiły się skurcze kloniczno-toniczne. Z wywiadu wynikało, że pies został sam w domu na mniej więcej trzy godziny, podczas których zapewne zjadł pozostawione na stole trzy czwarte tabliczki gorzkiej czekolady. Biorąc pod uwagę przedstawione powyżej dane, pies przyswoił 335 mg teobrominy, co stanowi dawkę 67 mg/kg masy ciała.

Od spożycia czekolady upłynęło około 4 godzin, dlatego odstąpiono od próby wywołania wymiotów. Przeciwwskazaniem był też stan nadmiernego pobudzenia i niepokoju pacjenta. Z uwagi na czas, jaki upłynął od zjedzenia trucizny, nie wykonano również zabiegu płukania żołądka. Przeprowadzono natomiast kateteryzację żyły odpromieniowej prawej i podłączono elektrody w celu zobrazowania pracy elektrycznej serca. Wynik elektrokardiogramu wskazywał na tachykardię (280/min). Z powodu narastającego niepokoju i pojawienia się skurczów kloniczno-tonicznych podano dożylnie diazepam w dawce 10 mg. Czynność tę powtórzono dwukrotnie w odstępie 10-minutowym, lecz efekt terapeutyczny był nieznaczny. Podano pentobarbital w dawce 10 mg/kg m.c., co wprowadziło psa w stan znieczulenia ogólnego i zahamowało drgawki. W celu podtrzymania diurezy, a także mając na uwadze drogę eliminacji toksyny z organizmu, podano płyny i.v. (0,9% NaCl, płyn Ringera z mleczanami w dawce 15 ml/kg/godz.) i furosemid w dawce 2 mg/kg m.c. Ponieważ pies po upływie około 2 godzin od uspokojenia i powrotu wartości parametrów życiowych do norm fizjologicznych ponownie zaczął wykazywać objawy pobudzenia, strachu i ataków drgawek, podano propofol w ciągłym wlewie kroplowym w dawce 0,4 mg/kg/godz. Pies zapadał w krótko trwający stan uspokojenia, w czasie którego podawano płyny, a także 20% mannitol w dawce 1 g/kg m.c. i.v. Cały czas monitorowano pracę serca i temperaturę ciała zwierzęcia. Po 12 godzinach hospitalizacji pies został wypisany do domu. Kontrola stanu zdrowia pacjenta przeprowadzona po 5 godzinach od wypisu wypadła pomyślnie.

Właściciele psa byli zaskoczeni, że przyczyną stanu zagrożenia życia ich pupila była czekolada. Fakt ten podkreśla znaczenie edukacji opiekunów zwierząt co do potencjalnego zagrożenia truciznami.