Najczęstsze zaburzenia zachowania u psów i kotów – algorytmy pierwszej pomocy. Cz. II

W zaburzeniu tym wyróżnia się trzy etapy:

Etap 1. – fobia rozwojowa (ontogeniczna). Na tym etapie zwierzę reaguje paniką na konkretne bodźce. Reakcji takiej mogą towarzyszyć takie zachowania jak zastyganie, ucieczka, próba ukrycia się, postawa lękowa, agresja ze strachu oraz objawy pobudzenia układu autonomicznego – rozszerzone źrenice, przyspieszenie akcji serca, ślinienie, dreszcze, oddawanie moczu i kału, opróżnianie zatok okołoodbytowych, zianie. Stopniowo może dochodzić do rozwoju fobii na coraz większą liczbę bodźców i sytuacji oraz do innych zaburzeń zachowania i patologii (np. agresji nadmiernej wtórnej).

Etap 2. – uogólniona lękliwość. W tym stadium pies bardzo rzadko wychodzi z ukrycia, prezentuje tzw. eksplorację statyczną – postawa lękowa (uszy położone do tyłu, przyciśnięte do głowy, ogon zagięty pod brzuchem, silnie napięte mięśnie, co może skutkować lewo- lub prawostronnym skręceniem całego ciała). Zwierzę jedynie wyciąga szyję i porusza się bardzo nisko przy ziemi. Jeśli pies je, robi to bardzo szybko, przeważnie w nocy i niedojada. Na tym etapie także występują objawy pobudzenia układu autonomicznego.

Ryc. 6. Brak apetytu może być jednym z objawów depresji w przebiegu ZDS.

Etap 3. – depresja. Stan, do którego dochodzi stosunkowo rzadko, zazwyczaj dlatego, że właściciele pozbywają się psa, zanim do niego dojdzie, lub wdrażają odpowiednie leczenie. Zwierzę leży, nie śpi, nie je, oddaje mocz i kał pod siebie lub bardzo blisko legowiska. Jest to stan permanentny i jeśli w tym czasie nie zostanie podjęte leczenie, pies najczęściej umiera (ryc. 6).

Definicja depresji występującej u ludzi nie jest jasno sprecyzowana, ale stan ten zazwyczaj jest opisywany jako zaburzenie charakteryzujące się różnymi objawami, które występują przez co najmniej 2 tygodnie w postaci zmian nastroju polegających na pogrążeniu się w smutku, przygnębieniu, wygaszeniu zainteresowań, a także utraty zdolności do odczuwania przyjemności oraz zaburzenia psychoruchowego. Na tej podstawie można przyjąć, że różnica pomiędzy apatią występującą u psa a depresją również polega przede wszystkim na długości trwania takich objawów jak obniżenie nastroju, zmniejszenie aktywności, osłabienie koncentracji i uwagi, zaburzenia snu oraz utrata łaknienia w sytuacji, gdy objawy te nie wynikają z występowania choroby somatycznej. Na Uniwersytecie Emory w Atlancie prowadzone są obecnie badania z wykorzystaniem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI), mające na celu potwierdzenie aktywacji tych samych regionów mózgu u psów, jak i u ludzi podczas odczuwania podobnych emocji, natomiast inne gatunki zwierząt, m.in. szczury, od lat są wykorzystywane jako modele do badań nad ludzką depresją.

W diagnostyce różnicowej zespołu deprywacji sensorycznej należy brać pod uwagę (zależnie od etapu choroby, na którym znajduje się pies):

• zapalenie mózgu i opon mózgowych o różnej etiologii – objawy występują nagle, u wcześniej zdrowego zwierzęcia
• zespół ostrego stresu po traumatycznym zdarzeniu (np. chorobie, zmianie miejsca pobytu, stracie osobnika, z którym zwierzę było związane emocjonalnie) – objawy występują nagle, zazwyczaj nie wcześniej niż po 10 dniach od zdarzenia, brak zainteresowania otoczeniem
• zespół nadwrażliwości–nadreaktywności na bodźce – brak swoistości bodźców wywołujących objawy paniki
• wtórne zaburzenia lękowe w związku z chorobami tarczycy lub nadnerczy – stopniowy rozwój choroby u zwierzęcia niewykazującego pierwotnie zaburzeń zachowania
• lęk przed ludźmi wywołany traumatycznym zdarzeniem – wywiad, odwrażliwianie pozwala na przywrócenie prawidłowego zachowania
• ciężka choroba somatyczna prowadząca do apatii zwierzęcia.

Zespół deprywacji socjalnej wymaga więc kompleksowego podejścia do problemu z uwzględnieniem etapu choroby, na którym znajduje się pies. Z tego względu nie można wskazać jednego algorytmu postępowania, ale pierwsza pomoc powinna obejmować:

• identyfikację sytuacji, w których występuje reakcja lękowa, identyfikację bodźca/bodźców wywołujących strach
• odwrażliwianie i kontrwarunkowanie (np. za pomocą specjalnej płyty CD z nagranymi dźwiękami wywołującymi w naturze reakcje lękowe u psa)
• zaprzestanie wzmacniania niepożądanego zachowania
• zastosowanie feromonów i suplementów diety zawierających m.in. tryptofan, witaminę B6, witaminę B1 i teaninę
• farmakoterapię:
• klomipramina – 2-4 (6) mg/kg, podzielone na dwa podania, lub
• alprazolam – 0,01-0,1 mg/kg, podzielone na 2-4 podania – stosowany w monoterapii lub terapii łączonej z trójcyklicznymi lekami antydepresyjnymi
• amitryptylina – 2-6 mg/kg, podzielone na dwa podania, lub
• sertralina – 2-5 mg/kg w jednym lub dwóch podaniach.

Fobie dźwiękowe (burzowa, fajerwerkowa)

Ryc. 7. U zwierzęcia cierpiącego na fobię burzową obserwuje się objawy pobudzenia układu autonomicznego podczas wyładowań atmosferycznych.

Strach wywoływany hałasem (burzą, petardami, hałasem ulicznym, wystrzałami itp.) może być efektem braku socjalizacji z dźwiękami o wysokim natężeniu, jak również objawić się na skutek predyspozycji genetycznej lub traumatycznego zdarzenia (ryc. 7).

W przypadku tego zaburzenia właściciel zazwyczaj nie ma trudności z identyfikacją bodźca wywołującego niepożądane zachowanie u psa, ale oczekuje również szybkiej pomocy ze strony lekarza – najczęściej w formie farmakoterapii. Zadaniem lekarza weterynarii jest, jak zwykle, ulżenie zwierzęciu w cierpieniu, ale również edukacja jego opiekuna o możliwości terapii behawioralnej – już po sezonie burzowym czy „fajerwerkowym”. Poza wypisaniem recepty na odpowiedni lek należy poinstruować właściciela psa o konieczności ignorowania lękliwego zachowania (zamiast – jak często się zdarza – poświęcania psu uwagi, uspokajania go).

Także w terapii tego zaburzenia warto polecić feromony i suplementy diety zawierające m.in. tryptofan, witaminę B6, witaminę B1 i teaninę, a jako doraźną, szybko działającą pomoc farmakologiczną warto stosować alprazolam w dawce 0,01-0,1 mg/kg w 2-4 podaniach. Należy jednak pamiętać, aby lek został podany, zanim pies zacznie się bać, dlatego w przypadku fobii fajerwerkowej leczenie należy rozpocząć na ogół tuż po Bożym Narodzeniu, a przy fobii burzowej, gdy zmienia się pogoda (na przykład zaczyna wiać wiatr), a w okolicy zapowiadano burze. Do leków działających przeciwlękowo, ale wymagających dłuższego okresu stosowania przed uzyskaniem oczekiwanego efektu, należy amitryptylina w dawce 1-3 mg/kg 2 razy dziennie oraz klomipramina w dawce 1-3 mg/ /kg 2 razy dziennie i sertralina 2-5 mg/kg w jednym lub dwóch podaniach. Substancje, których należy unikać w terapii fobii dźwiękowych, to acepromazyna i jej pochodne. Udowodniono, że substancje te obniżają próg pobudliwości na dźwięk, jak również zwiększają aktywność mózgu przy jednoczesnym upośledzeniu czynności ruchowych, skutkiem czego fobia może się pogłębiać. Ponadto u niektórych ras psów (np. buldogów angielskich, buldogów francuskich, bokserów, pekińczyków i mopsów) stwierdzono nadwrażliwość na acepromazynę i jej pochodne.

Dermatozy psychogenne (z wylizywania) u psów

Algorytm postępowania w przypadku tego zaburzenia jest bardzo podobny to przestawionego na ryc. 1 algorytmu dotyczącego postępowania w przypadkach zespołu nadaktywności u psów, często bowiem nadmierne wylizywanie, np. skóry kończyn, jest wzmacniane uwagą właścicieli psa i zachowanie to jest z czasem prezentowane jako forma zwrócenia na siebie uwagi opiekuna. Bodźcami wyzwalającymi niepożądane zachowanie mogą być stresujące psa sytuacje, np. pojawienie się dziecka w rodzinie lub kłótnie pomiędzy opiekunami psa, a także brak konsekwencji w postępowaniu ze zwierzęciem.

Ryc. 8. W przebiegu dermatoz psychogennych u psów zmiany występują najczęściej na kończynach.

Różnica pomiędzy łysieniem psychogennym kotów a dermatozami psychogennymi psów dotyczy lokalizacji zmian, które u psów występują najczęściej na nadgarstkach, w okolicy stawów skokowych i guzów kulszowych, a rzadziej dotyczą boków ciała i brzucha (ryc. 8). Jako przyczynę występowania podobnych zmian częściej niż u kotów stwierdza się zapalenie stawów, rzadziej z kolei alergię. W przypadku dermatozy psychogennej zwierzę oprócz terapii behawioralnej wymaga leczenia rany, która powstała na skutek nadmiernego wylizywania danej okolicy. Do farmakoterapii tego zaburzenia można wykorzystać następujące leki, pamiętając jednak, że bez wdrożenia odpowiedniej terapii behawioralnej po odstawieniu leków problem najczęściej powraca, nieraz ze zdwojoną siłą:

• fluoksetyna – 1-4 mg/kg raz dziennie, lub
• fluwoksamina – 1-4 mg/kg 2 razy dziennie, lub
• klomipramina – 1-3 mg/kg 2 razy dziennie, lub
• amitryptylina – 1-3 mg/kg 2 razy dziennie.