Biegunki na tle zakażeń bakteriami C. perfringens i C. difficile u psów i kotów – postępowanie z pacjentem krok po kroku

W przypadku C. perfringens wykrycie enterotoksyny w kale jest najczęściej wykorzystywanym badaniem w potwierdzaniu zakażenia tymi drobnoustrojami zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Możliwe jest wykrywanie obecności enterotoksyn w kale metodami immunologicznymi – testem odwrotnej biernej aglutynacji lateksowej (PET-RPLA toxin detection kit – Oxoid) lub metodą ELISA (C. perfringens Enterotoxin Test – TechLab). Niestety także i te testy obarczone są ryzykiem wystąpienia błędu. W badaniu RPLA w porównaniu z wynikami kilku różnych testów ELISA niejednokrotnie uzyskiwano wyniki fałszywie dodatnie (13).

4. Obecnie coraz częściej w diagnostyce zakażeń na tle Clostridium spp. wykorzystuje się łańcuchową reakcję polimerazy (PCR) i jej odmiany, takie jak PCR w czasie rzeczywistym. Jest to badanie czułe i swoiste, umożliwiające wykrywanie w kale nie tylko DNA samych bakterii, lecz także genów toksyn. W diagnostyce molekularnej wykorzystuje się najczęściej amplifikację genu GDH – dehydrogenazy glutaminianowej. Enzym ten jest wspólny zarówno dla szczepów toksynotwórczych, jak i nietoksynotwórczych. Dodatni wynik badania PCR dla genu GDH wskazuje więc, że pies jest zakażony klostridiami, ale nie przesądza o ostatecznym udziale tych drobnoustrojów w rozwoju choroby. Aby mieć pełne potwierdzenie, wskazane jest wykonanie oprócz PCR testu cytotoksyczności lub immunoenzymatycznego testu kasetkowego na obecność toksyny w kale, można też przeprowadzić dodatkowo badanie PCR kału na obecność genów toksyn. Pewnym rozwiązaniem problemów diagnostycznych było wprowadzenie do sprzedaży zarówno szybkich testów pozwalających na jednoczesne wykrycie antygenu GDH i toksyn A/B C. difficile w kale, jak i zestawu diagnostycznego opartego na technice Real-Time PCR, pozwalającego na wykrycie nie tylko genów toksyn, ale także DNA szczepów C. difficile bezpośrednio w badanej próbce kału (10).

Kolejną niedogodnością PCR jest brak rozróżnienia, czy wykryte za pomocą tej techniki DNA bakterii pochodzi z drobnoustrojów żywych, czy z komórek zabitych (martwych) w następstwie wdrożonej chemioterapii. Z tego względu wyniki PCR należy konfrontować z rezultatami innych badań oraz informacjami uzyskanymi w wywiadzie lekarskim.

Powyższy przegląd metod i testów wykorzystywanych w diagnostyce zakażeń C. difficile i C. perfringens wskazuje, że żadne z tych badań nie jest wystarczająco czułe, by na podstawie wyników tylko jednego z nich móc ustalić ostateczne rozpoznanie choroby. W praktyce postępowanie diagnostyczne z pacjentem opiera się na przeprowadzeniu kilku testów, których wady oraz zalety przedstawiono w tab. I.

Tabela I. Metody diagnostyczne wykorzystywane w rozpoznawaniu zakażeń bakteriami Clostridium

Leczenie

Zalecenia dotyczące leczenia zakażeń na tle bakterii Clostridium u psów i kotów są wypadkową doświadczeń klinicznych, wyników badań mikrobiologicznych oraz doświadczeń w leczeniu infekcji na tle tych drobnoustrojów u innych gatunków zwierząt. Jeżeli nie doszło do rozwoju choroby uogólnionej, na ogół nie ma konieczności wprowadzania parenteralnej antybiotykoterapii, a pacjenta można poddać jedynie leczeniu wspomagającemu.

Chemioterapeutykiem najczęściej stosowanym w leczeniu zakażeń na tle C. difficile jest metronidazol (10-15 mg/kg p.o. co 12 godz. przez 5 dni). W przypadku gdy są przeciwwskazania do podawania tego chemioterapeutyku doustnie, możliwa jest jego aplikacja dożylna (15 mg/kg co 12 godz. przez 5 dni). U ludzi często stosowana jest także wankomycyna, brak jednak dowodów jej skuteczności u pacjentów weterynaryjnych.

Chemioterapeutykami zalecanymi w leczeniu zakażeń na tle C. perfringens są: ampicylina, erytromycyna, metronidazol, tylozyna oraz antybiotyki makrolidowe (13). Wyniki ostatnich badań wskazują, że aż 21% szczepów tych laseczek wykazuje w warunkach in vitro oporność na tetracykliny (10, 13). W tab. II przedstawiono zestawienie antybiotyków najczęściej wykorzystywanych w terapii biegunek na tle C. difficile i C. perfringens.

Leczenie wspomagające uzależnione jest od nasilenia objawów klinicznych i polega na stosowaniu płynoterapii, podawaniu substancji absorbujących i probiotyków oraz na modyfikacji diety. Naturalny krzemian zawarty w preparacie Smecta absorbuje toksyny C. difficile in vitro (10) i może być podawany pacjentom z zakażeniami na tle tych bakterii. W ostatnim czasie w medycynie człowieka obiecujące wyniki terapeutyczne uzyskiwane są w następstwie przenoszenia bakterii kałowych w celu odtworzenia naturalnej flory bakteryjnej oraz wzmocnienia odporności (10, 13).

Tabela II. Zestawienie chemioterapeutyków wykorzystywanych w leczeniu biegunek na tle C. difficile i C. perfringens u psów i kotów

Podsumowanie

W niniejszym artykule przedstawiono zasady postępowania diagnostycznego u psów i kotów z biegunkami na tle C. difficile i C. perfringens. Na podkreślenie zasługuje fakt, że nie ma jednego testu, który pozwoliłby na ostateczne rozpoznanie zakażeń na tle omawianych drobnoustrojów. Dlatego też postępowanie diagnostyczne może wydawać się skomplikowane i zniechęcające zarówno dla właścicieli zwierząt, jak i dla lekarzy weterynarii. Należy pamiętać o tym, że w przeważającej liczbie przypadków biegunki na tle C. difficile i C. perfringens ustępują samoistnie bez konieczności stosowania antybiotykoterapii, a podawanie chemioterapeutyków „w ciemno” bez rozpoznania przyczyny choroby może przynieść więcej szkód niż pożytku. W wielu sytuacjach wystarczającym postępowaniem może okazać się jedynie leczenie wspomagające oraz przestrzeganie odpowiednich zasad higieny, podczas gdy antybiotykoterapia powinna być zarezerwowana dla przypadków ciężkich, w których doszło do rozwoju objawów ogólnych.