Mimo że podział taksonomiczny konopi nie jest jednoznaczny, można wyróżnić co najmniej trzy podgatunki (lub gatunki) tych roślin. Są to konopie siewne odmiany siewnej (pospolitej), konopie siewne odmiany indyjskiej i konopie siewne odmiany dzikiej. Ponieważ konopie indyjskie są najbogatsze w substancje psychoaktywne, często mówi się, że marihuana to susz z konopi indyjskich. Nie jest to prawda. Marihuanę można uzyskać z każdego podgatunku konopi siewnych, jeśli zawierają dużo THC lub THCA.
Haszysz to sprasowana żywica wydzielana na włoskach kwiatów konopi. Haszysz jest oczywiście bardziej przetworzony niż marihuana i zawiera większe stężenia THC.
Konopie, z których można uzyskać surowiec o właściwościach psychoaktywnych (w tym marihuanę i haszysz), podlegają ograniczeniom prawnym. W Polsce ograniczenia te wprowadza ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. 2005 Nr 179 poz. 1485).
Żeby nie było wątpliwości w zakresie rozróżnienia, które konopie wykazują właściwości psychoaktywne, w prawie polskim definiuje się „konopie włókniste” i „inne niż włókniste”. Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii konopie włókniste to rośliny z gatunku konopie siewne (Cannabis sativa L.), w których suma zawartości THC oraz THCA w kwiatowych lub owocujących wierzchołkach roślin z nieusuniętą żywicą nie przekracza 0,20% w przeliczeniu na suchą masę. Warto zapamiętać tę wartość graniczną, ponieważ jest ona różnie ustalona w poszczególnych krajach. (Surowiec legalny w innych krajach nie musi być legalny w Polsce. Zakup przez Internet legalnego produktu z Kanady może być źródłem problemów prawnych w Polsce). Jeśli w dowolnej naziemnej części konopi (z wyłączeniem nasion) suma THC i THCA przekracza 0,2%, to mamy do czynienia z zielem konopi innych niż włókniste. Ustawa stwierdza dalej, że ziele konopi innych niż włókniste (czyli to z wysoką zawartością THC i THCA) oraz pochodzące z niego wyciągi, nalewki i inne postacie farmaceutyczne, a także żywica z tych konopi mogą stanowić surowiec farmaceutyczny przeznaczony do sporządzania leków recepturowych, jeśli surowiec ten został dopuszczony do obrotu zgodnie z prawem farmaceutycznym. A więc bez dopuszczenia do obrotu nie wolno stosować surowca z konopi zawierającego w sumie powyżej 0,2% THC i THCA. Ta sama ustawa jednoznacznie stwierdza, że lekarz weterynarii nie może wystawiać recept na leki recepturowe zawierające opisywane powyżej surowce farmaceutyczne. Innymi słowy, nie można w Polsce zapisać dopuszczonej do obrotu marihuany leczniczej żadnemu zwierzęciu. Można oczywiście stosować leki gotowe, dopuszczone do obrotu i zawierające w swoim składzie syntetyczne kanabinoidy, ale należy pamiętać o kaskadzie zapisywania leków dla zwierząt oraz o toksyczności THC u psów i kotów.
Chociaż obecność THC jest odpowiedzialna za większość efektów farmakologicznych produktów otrzymywanych z konopi, to ze względu na ograniczenia prawne w zakresie stosowania surowców zawierających THC warto skupić się na łatwo dostępnych olejach CBD (z kanabidiolem, bez THC), którymi obrót nie jest ograniczany ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii. Nie będę analizował tutaj problemu prawnego, czy i w jakim zakresie oleje CBD mogą być w Polsce stosowane u zwierząt i czy można stosować u zwierząt konopie siewne uprawiane w Polsce, nawet gdy produkty z nich pochodzące nie zawierają THC.
Układ endokanabinoidowy
Uważa się, że kanabinoidy wykazują działanie farmakologiczne poprzez oddziaływanie na receptory kanabinoidowe (CB), które są elementem układu endokanabinoidowego. Jak dotąd w organizmach ssaków opisano dobrze dwa typy receptorów kanabinoidowych – CB1 i CB2.
Receptory CB występują w wielu miejscach organizmu i jak należy się spodziewać, są pobudzane przez endogenne związki – endokanabinoidy. Zespół komórek tkanek i narządów, w których występuje duża ekspresja receptorów CB, pobudzanych przez endogenne kanabinoidy, a także enzymy uczestniczące w syntezie i degradacji endokanabinoidów, tworzą w organizmie układ kanabinoidowy. Do układu kanabinoidowego zalicza się obecnie wiele narządów i tkanek, ale z punktu widzenia działania fitokanabinoidów stosowanych w dawkach farmakologicznych najbardziej istotne znaczenie mają struktury w ośrodkowym układzie nerwowym oraz komórki układu immunologicznego.
Układ endokanabinoidowy to układ komunikacji wewnątrz organizmu dużo starszy filogenetycznie niż układ adrenergiczny czy cholinergiczny, gdyż należy do grupy układów opartych na kwasach tłuszczowych. Układy te to z reguły układy o niskiej podstawowej aktywności komunikacyjnej, które mogą być szybko aktywowane na żądanie organizmu. Rolę mediatorów pomiędzy komórkami pełnią tutaj kwasy tłuszczowe lub związki wywodzące się z kwasów tłuszczowych, które bezpośrednio po zsyntetyzowaniu oddziałują na swoiste receptory. Przykładem takiego układu jest znany wszystkim układ kwas arachidonowy/prostaglandyny i leukotrieny. Z kwasu arachidonowego wywodzą się też endogenne kanabinoidy. Endogennymi agonistami układu endokanabinoidowego są pochodne kwasu arachidonowego, w których kwas arachidonowy łączy się głównie z etanoloaminą lub glicerolem.
W ośrodkowym układzie nerwowym dominuje receptor CB1. Jest to receptor presynaptyczny hamujący wydzielanie różnych neurotransmiterów. Pobudzenie receptora CB1 na poziomie ośrodkowego układu nerwowego prowadzi do pobudzenia psychicznego, zmniejszenia odczuwania bólu, hamowania wymiotów, pobudzenia łaknienia i prawdopodobnie (wraz z CB2) działania neuroprotekcyjnego. Blokada ośrodkowa CB1 prowadzi do braku apetytu i przede wszystkim do ograniczenia pobudzenia psychicznego wywołanego przez THC.
Poza ośrodkowym układem nerwowym dominuje receptor CB2. Jest to receptor związany głównie z układem immunologicznym. Skutkiem pobudzenia obwodowego receptora CB2 jest ograniczenie procesu zapalnego, zmniejszenie bólu związanego z zapaleniem oraz działanie immunosupresyjne. Pobudzenie ośrodkowego receptora CB2 zmniejsza odczuwanie bólu, hamuje procesy neurodegeneracyjne i wzmacnia procesy neuroprotekcyjne, może ograniczać aktywność ogniska padaczkowego, a także działać przeciwlękowo.
Kanabidiol (CBD)
Jak już wspomniano, CBD jest jednym z podstawowych fitokanabinoidów. Jest substancją lipofilną. Dobrze rozpuszcza się w organicznych rozpuszczalnikach, nie rozpuszcza się w wodzie. W środowisku kwaśnym lub pod wpływem wysokiej temperatury ulega przemianie do THC. W sprzedaży występuje najczęściej w postaci rozpuszczonej w olejach. Stężenie CBD w olejach jest bardzo różne. W literaturze opisującej stosowanie lecznicze oleju CBD występuje on w stężeniach od 10 do 300 mg/ml oleju.
Mechanizm działania
Działanie kanabidiolu na receptory CB nie jest jednoznaczne. Uważa się, że w stężeniach obecnych w marihuanie CBD nie oddziałuje z receptorami CB. W wyższych stężeniach zmniejsza powinowactwo swoistych ligandów do CB1 lub ogranicza wiązanie ligandu z receptorem. W zakresie oddziaływania na receptor CB2 kanabidiol jest jego agonistą. Działanie pobudzające na receptor CB2 jest słabiej udokumentowane, ale bardzo prawdopodobne w większości zastosowań CBD.
Dodatkowo zwraca się dużą uwagę na działania kanabidiolu na inne receptory niż CB. Jest on na przykład agonistą receptora serotoninowego 5-HT1A/2A/3A. Silnie hamuje wychwyt zwrotny adenozyny, norepinefryny, dopaminy, serotoniny, GABA. Moduluje receptory opioidowe i alfa-1-adrenergiczne, zmniejszając powinowactwo tych receptorów do transmiterów. Ważnym mechanizmem działania CBD jest hamowanie aktywności enzymów odpowiedzialnych za rozkład endogennych kanabinoidów. Dzięki temu nasila on transmisję w układzie endokanabinoidowym zarówno na poziomie receptora CB1, jak i CB2.
Farmakokinetyka
Badania z zakresu farmakokinetyki CBD u psów wskazują, że związek ten słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. Po podaniu sześciu psom CBD w dawce 180 mg na zwierzę (około 9 mg/kg m.c.) w postaci kapsułki u trzech psów nie stwierdzono CBD we krwi, a u pozostałych trzech biodostępność wynosiła 13-19% (2). Podobnie niską biodostępność CBD po podaniu doustnym zaobserwowano u człowieka i małpy. Biodostępność na poziomie 10% nie jest jednak za mała, aby osiągnąć efekt farmakologiczny w organizmie psa. Są dowody wskazujące na to, że maksymalne stężenie CBD we krwi psa po podaniu doustnym w dawkach 2 i 8 mg/kg m.c. wynosi odpowiednio 102 i 591 ng/ml (3), natomiast podanie w dawkach 10 i 20 mg/kg m.c. w postaci oleju CBD prowadzi do wzrostu jego stężenia we krwi do poziomu odpowiednio 625 i 845 ng/ml (4). Takie stężenia we krwi są wystarczające do wykazania działania farmakologicznego.
Biodostępność CBD po podaniu doustnym w dużym stopniu zależy od składu pokarmu oraz od postaci farmaceutycznej. W jednym z badań wykazano, że CBD w postaci roztworu olejowego lepiej wchłania się z przewodu pokarmowego niż CBD podany w formie kapsułek miękkich (4). Badania farmakokinetyki wskazują, że niska biodostępność CBD po podaniu doustnym związana jest z silnym efektem pierwszego przejścia (silny metabolizm w wątrobie na etapie wchłaniania, co istotnie ogranicza pojawienie się leku w krążeniu centralnym). Biologiczny okres półtrwania CBD u psa wynosi od 4 (3) do 7-9 godzin (2).
Ponieważ nie zaobserwowano dużych różnic w kierunkach metabolizmu THC w zwierząt i człowieka, można wnioskować, że nie ma również dużych różnic między tymi gatunkami w przemianach CBD.
