Co lekarz weterynarii powinien wiedzieć o produktach z konopi

Farmakodynamika

Kanabidiolowi przypisuje się wiele efektów farmakologicznych zarówno w organizmach ludzi, jak i zwierząt. Można tu wymienić działanie przeciwpsychotyczne, przeciwlękowe, uspokajające, przeciwepileptyczne, przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwwymiotne, przeciwcukrzycowe i przeciwniedokrwienne (w niedokrwieniu mięśnia sercowego). Wszystkie te działania można w przekonujący sposób wyjaśnić na gruncie obserwacji dotyczących mechanizmu działania CBD. Jest jednak duży problem z wiarygodną oceną występowania powyższych efektów w praktyce klinicznej. Chodzi nie tylko o brak danych na temat podstawowej zależności dawka–efekt, wymaganej dla leków (nie wiadomo, w jakiej dawce kanabidiol miałby wywoływać powyższe efekty), ale w ogóle o pojawienie się efektu farmakologicznego po podaniu czystego kanabidiolu. Opisane w literaturze obserwacje dotyczące działania CBD z reguły dotyczą produktów, które oprócz CBD zawierają również inne kanabinoidy (w tym THC). Publikowane dane nie mają często odpowiedniej grupy kontrolnej lub odnoszą się tylko do modeli chorób wywołanych u zwierząt laboratoryjnych. Mimo tych ogólnych wątpliwości co do wiarygodności zebranych danych w zakresie skuteczności działania czystego CBD, dowody na przeciwzapalne i przeciwlękowe działanie CBD są przekonujące.

U zwierząt laboratoryjnych CBD podany samodzielnie działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo w niektórych modelach zapalenia, w tym w zapaleniach kostno-stawowych (5). Jego skuteczność w osteoarthritis w zakresie zmniejszenia bólu i wzrostu aktywności ruchowej psów została opisana przez Gamble i wsp. po stosowaniu CBD w dawkach 2 mg/kg m.c. co 12 godzin już po dwóch tygodniach (6). Wprawdzie badania Gamble i wsp. były prowadzone z wykorzystaniem oleju CBD zanieczyszczonego THC, zanieczyszczenie THC nie było jednak duże. Skuteczne działanie samego CBD w osteoarthritis jest wysoce prawdopodobne, ponieważ wykazano, że w tym zapaleniu pobudzenie receptora CB2 daje efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny. Nie ma jak dotąd danych potwierdzających skuteczność samodzielnie podawanego CBD w zapaleniach u kotów.

Bardzo zaawansowane badania nad działaniem przeciwpadaczkowym CBD u ludzi doprowadziły ostatecznie do wniosku, że CBD jest skuteczny, ale tylko przy niektórych typach padaczek. W USA dopuszczono do obrotu lek Epidiolex (doustny CBD) przeznaczony do stosowania przy opornych na inne leki zespołach Dravet i Lennoxa–Gastuata. Skuteczność leku jest jednak na tyle niepewna, że nie wszystkie kraje decydują się na wprowadzenie go do obrotu. Skuteczność CBD w leczeniu padaczek u psów jest niejasna.

CBD na pewno zmniejsza działanie psychotyczne THC i działa przeciwlękowo. Działanie przeciwlękowe i uspokajające (u pobudzonych zwierząt) jest najlepiej udokumentowanym i powtarzalnym działaniem czystego CBD spośród wszystkich działań farmakologicznych przypisywanych CBD u zwierząt laboratoryjnych. Skuteczność CBD opisano w ogólnym lęku, panice, zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych, lękach separacyjnych i społecznych (7). Wszystkie publikowane obserwacje dotyczą szczurów, myszy i ludzi.

Mimo że nie opublikowano wyników badań klinicznych wykonanych u psów lub kotów, w których potwierdzono by wpływ CBD na zachowanie lub zaburzenia emocjonalne u tych zwierząt oraz ustalono dawkowanie i bezpieczeństwo stosowania, można znaleźć dużo informacji pochodzących z pojedynczych przypadków, w których psy otrzymywały olej CBD w celu poprawy nastroju lub zmiany zachowania w lęku i stresie (8). Chociaż wiele z publikowanych przypadków jest słabo udokumentowanych co do rodzaju stosowanego produktu, dawki CBD i oceny skuteczności działania, to ze względu na ich rosnącą liczbę nie powinny być całkowicie ignorowane. Generalnie świadczą o tym, że CBD działa u psów przeciwlękowo. Dawki CBD w celu uzyskania działania przeciwlękowego i uspokajającego stosowane u psów z reguły ustalane są na podstawie obserwacji u ludzi i wahają się w granicach 2-10 mg/kg m.c. dziennie.

Największym problemem w ocenie skuteczności CBD na podstawie publikowanych prac jest stosowanie kanabidiolu z reguły w formie olejowej o nieznanym składzie oleju i nieznanej zawartości kwasów tłuszczowych oraz terpenów, a także w postaci produktów zawierających dodatkowo THC. Mimo że dla połączenia THC i CBD jest zdecydowanie więcej dowodów naukowych potwierdzających skuteczność działania kanabinoidów w różnych jednostkach chorobowych, takie połączenia nie mogą być legalnie stosowane u zwierząt, jeśli nie są zarejestrowane jako leki gotowe.

Z kolei stosowanie czystego CBD (bez THC), ale w formie olejowej utrudnia ocenę działania samego CBD, ponieważ oleje stosowane jako podłoże mogą wykazywać aktywność farmakologiczną w zakresie stymulacji układu endokanabinoidowego. Biorąc pod uwagę opisany wcześniej mechanizm działania CBD (raczej jako modulatora już rozpoczętych procesów, a nie sprawcy procesów w układzie endokanabinoidowym), można zaryzykować stwierdzenie, że pomiędzy CBD a kwasami tłuszczowymi zawartymi w olejach może istnieć wzajemne wspieranie działania o charakterze synergizmu (nawet hiperaddycyjnego). Hipoteza ta, szczególnie w zakresie działania przeciwzapalnego oleju CBD, jest oparta na licznych dowodach wskazujących na to, że odpowiednia dawka i odpowiednie proporcje wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie psa i kota mogą wykazywać silne działanie przeciwzapalne w toczących się zapaleniach. Innymi słowy, CBD jest skuteczniejszy w działaniu w obecności odpowiednich kwasów tłuszczowych.

Bezpieczeństwo stosowania

Badania nad stosowaniem CBD u 30 psów otrzymujących doustnie (z niewielką ilością pokarmu) olej CBD, kapsułki miękkie z CBD lub naskórnie maść z CBD przez sześć tygodni dwa razy dziennie w dawce dobowej 10 mg/kg m.c. i 20 mg/kg m.c. wskazują, że CBD jest nieszkodliwy dla tego gatunku (4). Zaobserwowano wprawdzie biegunki, wymioty, zaczerwienienie małżowiny usznej (w miejscu podawania maści, ale również u psów otrzymujących CBD doustnie), wypływ z nosa, worków spojówkowych, przejściowy wzrost temperatury ciała, ślinienie, kulawizny, ale zmiany te nie były zdaniem autorów powiązane ze stosowaniem CBD. Jedyną istotną zmianą był wzrost aktywności fosfatazy zasadowej we krwi (dwukrotnie wyższy niż wartości referencyjne) u wszystkich psów (bez względu na dawkę i postać farmaceutyczną zastosowanego CBD) w 4. i 6. tygodniu obserwacji. W badaniach krwi i żółci nie stwierdzono żadnych zmian sugerujących hepatotoksyczne działanie CBD. Autorzy podkreślają, że uzyskane wyniki świadczą wprawdzie o bezpieczeństwie CBD stosowanego u psów, wskazują jednak, że poszczególne grupy badanych psów liczyły tylko pięć osobników, badania były krótkie, a po analizie chemicznej podawanych produktów okazało się, że zawierały z reguły mniej CBD, niż deklarowano na etykiecie (dodatkowo zawierały niekiedy sporo THC).

Bezpieczeństwo stosowania CBD u psów potwierdzają obserwacje Gamble i wsp. (3), którzy podawali przez cztery tygodnie CBD w dawce 2 mg/kg m.c. co 12 godzin i zaobserwowali tylko niewielki wzrost aktywności fosfatazy zasadowej w osoczu krwi. Niestety w pracach tych stosowano CBD połączony z olejami i zanieczyszczony THC.

Przegląd literatury opublikowany przez Bergamaschi i wsp. (9) wskazuje, że kanabidiol jest bardzo bezpieczny u ludzi, co może wzmacniać wnioski wypływające z cytowanych powyżej prac na temat bezpieczeństwa CBD u psów. Trzeba jednak zdecydowanie podkreślić, że obserwacje prowadzone u ludzi nie mogą być podstawą do wnioskowania na temat bezpieczeństwa stosowania CBD u psów lub kotów. Mimo że kierunki metabolizmu kanabinoidów u psów są podobne jak u ludzi, a badania farmakokinetyczne nie wskazują na kumulację CBD lub kinetykę zerowego rzędu (toksykokinetykę), brak jest obserwacji po długotrwałym stosowaniu CBD u psów i kotów.

Ponieważ u psów i kotów stosuje się często produkty przeznaczone dla ludzi, warto zapoznać się z opinią Amerykańskiego Towarzystwa Zapobiegania Okrucieństwu wobec Zwierząt (ASPCA), które prowadzi w USA duże centrum kontroli zatruć u psów. Na podstawie zgłoszeń zatruć kanabinoidami (dokonywanych raczej przez właścicieli, gdyż kanabinoidów nie można oficjalnie stosować u zwierząt w USA), ASPCA wnioskuje, że nadmierne spożycie oleju CBD jest tak samo niebezpieczne dla psów jak nadmierne spożycie THC. Trzeba tutaj zwrócić uwagę, że dane zbierane przez ASPCA dotyczą często przypadków, w których do zatrucia dochodzi po spożyciu produktów przygotowanych samodzielnie przez właścicieli dla siebie i swoich podopiecznych (na przykład ciastka z CBD). W takich zrobionych w domu produktach często jest THC. Nawet jeśli właściciel stara się, aby nie zawierały THC, to dla poprawienia smaku z reguły dodaje czekoladę lub ksylitol (substancje zajmujące czołowe pozycje w rankingu zatruć u psów). Nadmierne spożycie oznacza zwykle, że pies zjada „ciasteczko” przygotowane dla człowieka. Dane zebrane przez ASPCA wydają się mało przydatne w praktycznym wykorzystaniu CBD u psów lub kotów, ale są ważne z powodu społecznego odbioru bezpieczeństwa stosowania CBD u psów.

Podsumowanie

Trudno powiedzieć, w jakim stopniu lekarze weterynarii wykorzystają w przyszłości produkty pochodzące z konopi siewnych w leczeniu zwierząt. W dniu dzisiejszym w Polsce nie wolno stosować dopuszczonych surowców farmaceutycznych z konopi do zapisywania leków recepturowych dla zwierząt. Można stosować leki gotowe dopuszczone do stosowania u ludzi, oczywiście przy zachowaniu zasad kaskady w zapisywaniu leków u zwierząt. W zakresie produktów wywodzących się z konopi u zwierząt towarzyszących można używać tylko takich produktów, które nie zawierają THC ponad ustaloną prawem normę. Jednym z dostępnych produktów w tej klasie są oleje CBD. Nie dysponujemy obecnie mocnymi dowodami w postaci kontrolowanych badań klinicznych, że CBD stosowany samodzielnie u psów lub kotów wywołuje jakieś efekty farmakologiczne. Istnieją dobre dane na temat aktywności CBD u zwierząt laboratoryjnych oraz obserwacje u ludzi. Wiemy, jaki jest mechanizm działania CBD i na tej podstawie możemy wnioskować, że efekty obserwowane u zwierząt laboratoryjnych, takie jak działanie przeciwzapalne i przeciwlękowe, występują również u psów lub kotów.

Dużo więcej obserwacji u psów dotyczy stosowania oleju CBD, w którym CBD połączony jest z innymi substancjami biologicznie aktywnymi wpływającymi na aktywność układu kanabinoidowego. Takie połączenia, a nie samodzielnie stosowany CBD, wydają się bardziej skuteczne niż czysty CBD i mają przyszłość w stosowaniu u psów, a prawdopodobnie również u kotów. Na rynku dostępne są produkty zawierające tylko olej z konopi siewnych, w którym – jak deklarują wytwórcy – znajdują się kanabinoidy. Są też produkty przeznaczone dla zwierząt w postaci oleju połączonego z dodatkami i materiałami paszowymi. Stosując produkty z CBD u psów lub kotów, trzeba w dużym stopniu zwracać uwagę na inne substancje obecne w podawanym produkcie, a nie tylko na samą zawartość CBD. Dowody na działanie konkretnych produktów, w których znajduje się olej CBD, są istotniejsze niż dowody na działanie czystego CBD.