Kamica układu moczowego w niektórych przypadkach może prowadzić do powstania wodonercza ze względu na zatrzymanie kamieni w nerkach lub moczowodach. W większości przypadków stwierdzane są kamienie struwitowe (fosforany amonowo-magnezowe) albo szczawiany wapnia (oksalaty). Zdarza się, że wodonercze i kamica układu moczowego wykrywane są przypadkowo przy okazji badań obrazowych (RTG bądź USG) wykonywanych w innym celu.

Wodonercze – czym jest, powstawanie i przyczyny

Wodonercze to stan poszerzenia miedniczki nerkowej i jej uchyłków, a czasem także moczowodów w wyniku ich przewlekłej niedrożności lub zakażenia. Niedrożność układu moczowego może być nieodwracalna, całkowita lub częściowa.

Mimo zastoju, mocz jest stale produkowany i wywiera przez rozszerzone miedniczki coraz większy ucisk na miąższ nerki. Wrażliwy na ucisk miąższ jest dociskany do nieelastycznej torebki nerkowej, przez co zmniejsza się jego perfuzja, dochodzi do niedokrwienia i zaniku. W dalszym procesie pozostaje tylko torebka włóknista wypełniona płynem.

Niedrożność moczowodów jest najczęściej skutkiem kamicy nerkowej, kiedy kamienie schodzące z nerek blokują ich światło. Dodatkowo kamienie uszkadzają ścianę moczowodów, prowadząc do powstawania obrzęków, zapaleń i zbliznowaceń. Mniejsze kamienie mogą schodzić do pęcherza, powodując objawy kolkowe. Większe klinują się najczęściej przed wejściem do pęcherza lub na początku moczowodu.

Kamica nerkowa stwierdzana jest częściej u kotów, co przypisuje się uwarunkowaniom osobniczym, zaburzeniom gospodarki mineralnej lub zakażeniom bakteryjnym. U psów ze względu na większą średnicę moczowodów niż u kotów rzadziej dochodzi do ich niedrożności. Niewielkie złogi z miedniczek często schodzą bezinwazyjnie do pęcherza moczowego, natomiast u kotów z łatwością zamykają wąskie światło moczowodów.

Pozostałe przyczyny niedrożności moczowodów to ich nieprawidłowe ujścia (na przykład poza pęcherzem moczowym), przewlekłe stany zapalne (w tym długotrwałe zakażenia), procesy nowotworowe, ucisk na moczowody z zewnątrz (guzy w jamie otrzewnej, miednicznej i guzy zaotrzewnowe) oraz jatrogenna niedrożność spowodowana przypadkowym podwiązaniem moczowodu przy zabiegach chirurgicznych.

Niedrożność jest rozpoznawana na różnym etapie rozwoju, co decyduje o dalszym postępowaniu i możliwościach leczniczych.

Rodzaje kamicy nerkowej, powstawanie i leczenie

Złogi kamieni doprowadzające do powstania wodonercza tworzą się na skutek łączenia się drobnych mineralizacji w większe konglomeraty. Kamienie mogą formować się w różnych odcinkach układu moczowego w zależności od sprzyjających czynników, na przykład zakażeń bakteryjnych, nieprawidłowej diety, zbyt małego pobierania wody, stosowanych leków, predyspozycji genetycznych i anatomicznych.

W początkowych odcinkach układu moczowego najczęściej powstają szczawiany wapnia, w mniejszym stopniu kamienie struwitowe. Szczawiany wapnia, inaczej oksalaty, są to mineralizacje nierozpuszczalne, ale można ograniczyć ich dalsze powstawanie poprzez alkalizację moczu. Można w tym celu zastosować cytrynian potasu oraz zwiększyć ilość wody pobieranej przez zwierzę (zmiana karmy suchej na mokrą). Kamicę szczawianową można stwierdzić początkowo tylko w dalszych odcinkach układu moczowego i pamiętając o ryzyku rozwinięcia się kamicy nerkowej, wdrożyć profilaktyczną alkalizację moczu. Jeżeli same modyfikacje żywieniowe nie wystarczają, należy podjąć próbę podawania hydrochlorotiazydu (2 mg/kg p.o. co 12 godzin u psów i 1 mg/kg p.o. co 12 godzin u kotów). Lek ten zmniejsza wydalanie wapnia z moczem. Korzystne efekty przynosi również podawanie cytrynianu potasu (50-75 mg/kg p.o. co 12 godzin u psów i kotów), ponieważ tworzy on połączenia z wapniem, przez to zmniejsza stężenie szczawianu wapnia w moczu.

Struwity, inaczej trójfosforany amonowo-magnezowe, również mogą spowodować niedrożność przednich odcinków układu moczowego. Są jednak rozpuszczalne w kwaśnym środowisku. Przyczyną ich powstawania często są zakażenia bakteriami, które wytwarzają ureazę (bakterie ureazododatnie). Ureaza powoduje alkalizację moczu, przez co sprzyja tworzeniu się struwitów. W tym przypadku możliwości leczenia obejmują zakwaszenie moczu dietą oraz stosowanie antybiotyku zgodnie z antybiogramem. Do całkowitego rozpuszczenia kamieni może dojść w ciągu miesiąca (a nawet szybciej – w ciągu 8-10 dni). W przypadku braku zmiany wielkości kamieni po mniej więcej trzech tygodniach należy brać pod uwagę niestosowanie się właściciela do zaleceń lub podejrzewać, że kamień zbudowany jest z innych minerałów, niż początkowo przypuszczaliśmy.

Inne rodzaje kamieni, które spotykamy w dalszym odcinku układu moczowego, praktycznie w ogóle nie powodują niedrożności moczowodów.

Objawy i diagnostyka

Kamica nerkowa nie zawsze daje wyraźne objawy. Dochodzi do nich w momencie wtórnych stanów zapalnych lub gdy kamień zacznie zstępować moczowodem w dolne odcinki. Zwierzęta wykazują objawy ogólne – posmutnienie, brak apetytu, niechęć do poruszania się ze względu na bolesność okolicy nerek, może wystąpić gorączka. Właściciel często zgłasza się w momencie kiedy w moczu widoczna jest krew. Czasem dodatkowo występują: bezmocz (przy obustronnym zamknięciu światła moczowodu), wymioty i silna bolesność brzucha. W przypadku wodonercza powstającego powoli w jednej nerce zwierzę może nie wykazywać wymienionych objawów. W zachowaniu czynności nerki ważna jest jak najszybsza próba udrożnienia moczowodu. W przeciwnym razie dochodzi do jej nieodwracalnego uszkodzenia i śmierci zwierzęcia.

Często jednak kamica rozpoznawana jest przypadkowo, na przykład podczas profilaktycznego badania USG lub diagnostyki chorób innego narządu. Podstawową metodą diagnostyczną w przypadku kamicy moczowej jest badanie USG. Jest to badanie nieinwazyjne i obecnie wykonywane w większości praktyk weterynaryjnych. Stwierdzenie podczas badania USG poszerzenia miedniczki nerkowej powyżej 5 mm wskazuje na niedrożność. Jeżeli przyczyna niedrożności zlokalizowana jest w samej miedniczce, nie jest widoczne poszerzenie moczowodu. Możemy natomiast stwierdzić poszerzenie części moczowodu przed miejscem zatkania jego światła. Przyczyna niedrożności może być widoczna w postaci hiperechogenicznych cieni akustycznych w przypadku mineralizacji lub pozostawać niewidoczna w przypadku kruszywa komórkowego.

Pomocne i często konieczne jest badanie RTG. Pozwala ono uwidocznić, policzyć i zlokalizować mineralizacje w drogach moczowych.

Bardzo ważne są badania krwi pod kątem parametrów nerkowych (stężenia kreatyniny, mocznika i SDMA), a także morfologia krwi i jonogram. Prawidłowe parametry nerkowe nie wykluczają jednak kamicy nerkowej i niedrożności.

Badanie moczu w większości przypadków pokazuje, z jakim rodzajem kamicy mamy do czynienia. Dodatkowo mocz badamy pod kątem bakterii, które mają duży wpływ na powstawanie kryształów. Często stwierdzana jest obecność erytrocytów wyługowanych, co może wskazywać na krwawienie w przednich odcinkach układu moczowego. Najlepszą metodą pobrania moczu w tym celu jest nakłucie pęcherza (cystocenteza).