Cesarskie cięcie
Cesarskie cięcie w trybie nagłym jest procedurą związaną z wysokim ryzykiem zarówno dla matki, jak i dla szczeniąt. Śmiertelność może sięgać nawet 20% noworodków oraz 1% suk (7, 15, 16). Im dłużej trwa poród, tym mniejsze szanse na przeżycie szczeniąt, stąd wszelkie działania powinny być podejmowane szybko i sprawnie. Dobór środków do znieczulenia powinien brać pod uwagę ich zdolność do przechodzenia przez łożysko i wpływ wywierany na płody. Warto decydować się na substancje szybko metabolizowane, o krótkim czasie działania (propofol lub alfaksalon w indukcji znieczulenia) oraz takie, które mają antagonistów zdolnych odwrócić efekt ich działania (na przykład atypamezol, który odwraca efekty działania α2-agonistów) (17, 18).
Tuż po wydobyciu szczeniąt bardzo pomocna w ocenie stanu noworodków może okazać się skala APGAR zmodyfikowana na potrzeby neonatologii weterynaryjnej. Skala ta poddaje ocenie pięć parametrów – kolor błon śluzowych, liczbę uderzeń serca na minutę, reagowanie na bodźce, wokalizację oraz ruchliwość (19). Każdej kategorii, podobnie jak w medycynie człowieka, przyznaje się od 0 do 2 punktów. Im mniej punktów w ocenie uzyskuje dany noworodek, tym gorsze jego rokowanie i tym intensywniejszą opieką powinien zostać otoczony. Pierwsza pomoc dla noworodków może okazać się konieczna również podczas planowanego cesarskiego cięcia. Chociaż zabieg ten kojarzony jest zwykle z mniejszym ryzykiem, jeżeli wykonamy go przedwcześnie, to na świat przyjdą nie w pełni rozwinięte szczenięta, które mogą nie być w stanie samodzielnie oddychać.
Pierwsza pomoc i resuscytacja noworodków
Wydobycie szczeniąt podczas cesarskiego cięcia wiąże się z koniecznością udzielenia pomocy porodowej lub przeprowadzenia szybkich czynności resuscytacyjnych. Ich celem jest oczyszczenie dróg oddechowych, pobudzenie krążenia i oddychania.
Tuż po urodzeniu bardzo ważne jest zabezpieczenie pępowiny (ryc. 1). Powinna zostać odcięta 1-2 cm od skóry brzucha i ściśnięta kleszczykami lub klipsami do czasu aż przestanie krwawić. Dezynfekcję pępowiny można wykonać na przykład za pomocą jodyny, ale jeżeli poród przebiegał w odpowiednio czystych warunkach, nie jest to konieczne.
Układ oddechowy
Moment przecięcia pępowiny wywołuje całą kaskadę zdarzeń prowadzących do rozpoczęcia zasysania powietrza do płuc. Pierwszy oddech przezwycięża napięcie powierzchniowe w pęcherzykach płucnych, powoduje ich rozklejanie i umożliwia nabieranie kolejnych oddechów. W przypadku noworodków słabych, urodzonych na przykład w przebiegu ciężkiego porodu lub interwencyjnego cesarskiego cięcia, oddech może się w ogóle nie pojawić albo będzie za słaby bądź za rzadki, żeby pokryć zapotrzebowanie na tlen. Rozwojowi niedotlenienia mogą także sprzyjać mechaniczne utrudnienia w obrębie dróg oddechowych (na przykład wody płodowe), duża liczebność miotu (przepełnienie macicy), przedwczesne odklejenie łożysk, zaciśnięcie pępowiny w trakcie porodu, przodowanie pośladkowe lub zbyt wczesne wykonanie cesarskiego cięcia.
W celu udrożnienia dróg oddechowych nos i jamę ustną noworodka należy niezwłocznie oczyścić z pozostałości wód płodowych, najlepiej za pomocą gumowej gruszki (ryc. 2), lub wytrzeć okolice nozdrzy chłonnym wacikiem, naprzemiennie z energicznym pocieraniem ciała pod włos i masażem skóry w okolicy karku i grzbietu (ryc. 3). Pobudza się w ten sposób ośrodek oddechowy szczenięcia (20). Pobudzająco na ośrodek oddechowy może zadziałać również nakłucie cienką igłą iniekcyjną środka nosa w rynience podnosowej. Po osiągnięciu okostnej igłę należy delikatnie obracać (21). W sytuacji silnego zalania dróg oddechowych można dodatkowo podjąć próbę huśtania noworodka z wykorzystaniem siły odśrodkowej. Pewnym i stabilnym chwytem trzyma się szczenię oburącz i huśta je delikatnie po łuku od góry do dołu (ryc. 4). Zbyt mocne huśtanie może jednak powodować mikroskopijne urazy naczyń krwionośnych w mózgu oraz innych narządach noworodka i przyczynić się do zwiększenia ryzyka wczesnego zgonu (21).
Czasami zachodzi potrzeba zastosowania oddychania wspomaganego. W tym celu można użyć maski lub inkubatora/komory z dodatkowym dopływem tlenu. Wspomaganie można też wykonać osobiście poprzez bezpośrednie wdmuchanie powietrza do nosa przy zamkniętej jamie ustnej noworodka. Należy jednak robić to bardzo ostrożnie ze względu na ryzyko rozerwania pęcherzyków płucnych.
Do farmakologicznego pobudzania układu oddechowego można wykorzystać takie substancje jak na przykład Respirot (krotetamid, kropropamid – 1-3 krople podjęzykowo) albo doksapram (0,05-0,1 ml/noworodka do żyły podjęzykowej). Ma to jednak różną skuteczność, zwłaszcza w przypadku niedotlenionych noworodków. Stosowanie naloksonu również powinno być szczególnie ostrożne ze względu na pogłębienie ryzyka bradykardii u pacjentów z niedotlenieniem. Może on być pomocny w przypadku kiedy rodzącej samicy podano substancje opioidowe, w celu odwrócenia ich depresyjnego efektu u nowo narodzonych szczeniąt.
Układ krwionośny
Podczas życia płodowego krew krąży w organizmie szczenięcia z pominięciem płuc, poprzez przewód Botalla, który prawidłowo po porodzie zaczyna się obkurczać i ulega zamknięciu w ciągu 2-5 pierwszych dni życia. Pojawienie się niedotlenienia u noworodka skutkuje bradykardią, więc czynności resuscytacyjne powinny obejmować również masaż serca. Wykonuje się go, uciskając rytmicznie klatkę piersiową kciukiem i palcem wskazującym z obu stron 100-150 razy w ciągu minuty.
Termoregulacja u noworodków
W dalszej kolejności pierwsza pomoc powinna obejmować również jak najszybsze ogrzanie noworodka, na przykład za pomocą krążków grzewczych (takich jak Snuggle Safe®), termoforu lub najlepiej inkubatora. Awaryjnie można wykorzystać rękawiczki gumowe napełnione ciepłą (lecz nie za gorącą!) wodą. Prawidłowa temperatura ciała po urodzeniu powinna wynosić 35,5-36,7°C. Noworodki są bardzo wrażliwe na wahania temperatury otoczenia. Ze względu na niekorzystny stosunek masy do powierzchni ciała bardzo szybko tracą ciepło. Ponadto mają niewielką ilość tkanki tłuszczowej, a zdolność do utrzymania stałej temperatury ciała uzyskują dopiero około 3.-4. tygodnia życia (22).
