W tych przypadkach zastosowanie znajdują substancje hepatoprotekcyjne, których działanie jest oparte na właściwościach przeciwutleniających. Zastosowanie substancji przeciwutleniających jest szczególnie ważne ze względu na to, że w przypadku zaburzeń czynności wątroby spada produkcja wcześniej już wspomnianego głównego wewnątrzkomórkowego antyoksydantu – glutationu. Glutation umożliwia detoksykację z produktów metabolizmu tlenowego (m.in. toksycznych rodników tlenowych) oraz ochrania komórki przed uszkodzeniem (47). Potwierdzono, że w przypadku chorób wątroby stężenie glutationu we krwi oraz wątrobie spada (48). W związku z tym postępowanie obejmuje stosowanie antyoksydantów, takich jak np. S-adenozylo-L-metionina, witamina E, sylimaryna.
Cytoprotekcyjny wpływ sylimaryny wykazano w przypadku różnego rodzaju uszkodzeń wątroby (6). Sylimaryna jest naturalną substancją, ekstraktem z ostropestu plamistego (Silybum marianum), wykazującą nie tylko działanie hepatoprotekcyjne i właściwości przeciwutleniające, ale również immunomodulujące, przeciwzapalne i żółciopędne (49). Sylimaryna składa się z kompleksu flawonolignanów – sylibiny, sylidianiny, sylikrystyny, isosylikrystyny i isosylibininy. Najbardziej aktywną substancją czynną, stanowiącą około 50% do 70% tego kompleksu, jest sylibina. Jej biodostępność jest wyższa niż kompleksu sylimaryny.
Sylibina na poziomie komórkowym działa poprzez hamowanie powstawania wolnych rodników w momencie występowania stresu oksydacyjnego, jest również w stanie wiązać niektóre z tych, które już powstały. Oddziałując na peroksydację błon komórkowych, działa cytoprotekcyjnie, a także zapobiega obniżeniu stężenia glutationu. W wysokich dawkach może zapobiegać powstawaniu toksycznych substancji utleniających poprzez wpływ na cytochrom P-450 (6). Ostatecznie ma także właściwości chelatujące żelazo, co ma istotne znaczenie zapobiegające spichrzaniu tego pierwiastka w wątrobie.
Efekt przeciwzapalny sylibiny polega na oddziaływaniu na wiele szlaków metabolicznych, między innymi związanych z produkcją białek niezbędnych do transkrypcji genów łączonych ze stanem zapalnym i produkcją cytokin. Dodatkowo hamuje ekspresję cyklooksygenazy-2, aktywność leukotrienów (50). Co ciekawe, w badaniach przedklinicznych wykazano również jej udział w hamowaniu replikacji wirusa zapalenia wątroby typu C u ludzi (51).
Jej biodostępność wydaje się nie być obniżona w przypadku uszkodzenia wątroby, co jest istotną cechą substancji mającej działać wspomagająco przy takim rozpoznaniu. Właściwości farmakokinetyczne sylibiny nie były w żaden sposób zmienione nie tylko w badaniach laboratoryjnych prowadzonych na szczurach, ale również w badaniach klinicznych u ludzi z marskością wątroby (50). W przypadku kompleksu sylibiny z fosfolipidami w badaniach na szczurach potwierdzono jej znacznie wyższą (prawie 5-krotnie) biodostępność w porównaniu z sylibiną w formie soli n-metylo-glukaminy (52). Kompleks ten cechuje się znacznym bezpieczeństwem stosowania ze względu na to, że u psów toksyczność po podaniu doustnym pojawia się dopiero po przekroczeniu dawki 5000 mg/kg (53).
Istnieją badania potwierdzające korzystny wpływ sylibiny m.in. na obniżenie wskaźników wątrobowych w przypadku hepatopatii albo terapii lekami potencjalnie hepatotoksycznymi. Przykładowo, w badaniu przeprowadzonym przez Sgorlon i wsp. u ośmiu psów ze stwierdzonymi hepatopatiami po dwóch miesiącach stosowania wyciągu sylibiny osiągnięto znaczne obniżenie aktywności ALT (54). W innym badaniu, przeprowadzonym na szczurach, oceniano wpływ itrakonazolu na stężenie AST i ALT w surowicy. W grupie otrzymującej sylibinę spowodowała ona obniżenie obydwu tych parametrów o około 40%, w porównaniu ze stężeniem występującym w grupie, która otrzymywała tylko itrakonazol (55).
Niewiele jest doniesień klinicznych dotyczących kotów. W badaniu przeprowadzonym przez Avizeh i wsp. (56) na kotach otrzymujących paracetamol aktywności ALT, AST, ALP, stężenie methemoglobiny oraz bilirubiny nie wzrosły w grupie zwierząt otrzymujących dodatkowo sylimarynę, tak jak miało to miejsce w grupie otrzymującej tylko paracetamol.
Substancje probiotyczne
W celu odtworzenia prawidłowej mikrobioty jelitowej konieczne jest zastosowanie multimodalnego podejścia obejmującego zmianę diety, zastosowanie włókna, pre- i probiotyków, a w niektórych bardziej zaawansowanych przypadkach leczenie odpowiednimi antybiotykami lub wykonanie przeszczepu kału (8).
Probiotyki, czyli według definicji World Health Organization żywe mikroorganizmy wywierające korzystny wpływ na zdrowie gospodarza, mają udział w odtwarzaniu prawidłowego składu mikrobioty jelitowej, powodują hamowanie rozwoju szczepów enterotoksycznych, wspierają uszczelnianie bariery jelitowej, a także modulują miejscową odpowiedź immunologiczną (8). Niektóre szczepy probiotyczne mają zwiększone właściwości przylegania do błony śluzowej jelita, dzięki czemu nie dopuszczają do przylegania potencjalnych patogenów na drodze konkurencji albo poprzez indukowanie zwiększonej produkcji śluzu (57).
Natomiast prebiotyki, czyli niestrawne węglowodany służące jako składniki odżywcze dla mikroorganizmów, mogą promować wzrost „dobrych” bakterii, takich jak Bifidobacteria spp. i Lactobacilli spp.
Zastosowanie probiotyków u zwierząt towarzyszących staje się coraz popularniejsze. Najczęściej stosowanymi szczepami w przypadku suplementów dla zwierząt towarzyszących są: Enterococcus faecium, różne Lactobacillus (L. acidophilus, L. casei, L. plantarum, L. paracasei, L. lactis, L. rhamnosus, L. salivarius), Bifidobacteria (B. infantis, B. lactis, B. longum, B. bifidum), Bacillus subtilis, a także drożdże (Saccharomyces) (58).
Ciekawe wyniki otrzymano w badaniach na grupie 90 psów, w tym 30 psach geriatrycznych, które otrzymywały probiotyki z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium przez 60 dni (59). W przypadku psów seniorów dodatek probiotyków spowodował chętniejsze spożycie karmy, zmianę składu mikrobiomu w kierunku wzrostu ilości korzystnych bakterii, a spadku potencjalnie patogennych, takich jak E. coli czy Sutterella stercoricanisin. W przypadku Saccharomyces boularidii stosowanych u psów z enteropatią białkogubną poprawiły one stan kliniczny i wpłynęły na wzrost stężenia albumin w surowicy w porównaniu z grupą kontrolną (60).
Natomiast w podwójnie zaślepionym badaniu na 120 szczeniętach z ostrą biegunką i zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, leczonych antybiotykami, szczenięta otrzymujące wieloskładnikowy probiotyk [Lactobacillus johnsonii, Ligilactobacillus murinus, Limosilactobacillus mucosae, Ligilactobacillus salivarius (1 × 109 CFU/ml)] wykazywały dużo szybszy powrót do zdrowia, a ich kał szybciej odzyskał prawidłową konsystencję w porównaniu z grupą otrzymującą placebo (61).
U psów otrzymujących linkomycynę, u których występowała biegunka związana z dysbiozą i spadkiem stężenia krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, suplementacja Saccharomyces boularidii spowodowała wzrost stężenia kwasów tłuszczowych. Co istotne, w grupie, która otrzymywała suplementację od samego początku podawania linkomycyny, biegunka nie wystąpiła (62).
Podsumowanie
Występuje bardzo wiele czynników, które mogą wpływać na stan i czynność wątroby oraz prawidłowe funkcjonowanie jelit. Okazuje się, że przyczyn pozawątrobowych jest znacznie więcej niż tych pierwotnie związanych z wątrobą.
Związek pomiędzy wątrobą a jelitami jest tak istotny, że liczne badania naukowe podkreślają występowanie złożonych interakcji w tak zwanej osi jelita–wątroba. Wszystkie procesy zachodzące w jelicie bezpośrednio oddziałują na wątrobę, co powoduje, że parametry jej stanu mogą się zmieniać. Natomiast funkcjonowanie wątroby wywiera wpływ na jelita, a jest szczególnie związane ze stanem mikrobioty jelitowej. Nie można rozpatrywać tych dwóch obszarów osobno, bez dwukierunkowej oceny.
Dlatego tak ważne jest, aby u psów i kotów z podwyższoną aktywnością enzymów wątrobowych unormować czynność jelit, a z drugiej strony w przypadku występowania objawów jelitowych (kruczenie, biegunka, przelewanie) pamiętać o wspomaganiu wątroby. Podejście terapeutyczne musi obejmować kompleksowe leczenie wszystkich stanów patologicznych jelit i wątroby oraz odpowiednią profilaktykę.
