Choroby mózgu powodują wystąpienie objawów klinicznych, które mogą być bardzo do siebie podobne, mimo że rokowanie w ich przebiegu różni się dramatycznie. Przyczynę choroby można próbować ustalić na podstawie tego, czy objawy pojawiają się nagle, czy stopniowo, czy choroba postępuje, czy też jest stabilna, czy objawy występują stale, czy okresowo oraz czy są ogniskowe, wieloogniskowe czy rozsiane. Pierwsza część artykułu ukazała się w MW 8/2014, a druga w MW 11/2014.

Choroby nowotworowe

Guzy mózgu spotyka się przede wszystkim u starszych psów i kotów. Chociaż istnieją pewne szacunki, częstość ich występowania u psów nie jest znana. Guzy mózgu powstają głównie z tkanki nerwowej mózgu lub tkanek sąsiednich, rozprzestrzeniają się do mózgu ze struktur przylegających albo mogą być skutkiem przerzutów z innych lokalizacji. Guzy powodują objawy kliniczne wynikające albo z pierwotnego mechanicznego uszkodzenia tkanek, albo z wtórnych procesów patofizjologicznych, takich jak obrzęk lub krwotok. Zwiększająca się częstość rozpoznawania guzów mózgu jest bez wątpienia wynikiem wzrostu zainteresowania właścicieli ustalaniem przyczyny chorób, połączonym ze zwiększoną dostępnością zaawansowanych technik obrazowania, takich jak CT i MRI.

W retrospektywnym badaniu przeprowadzonym na 97 psach z guzami mózgu, 95% z nich w momencie ustalenia rozpoznania było w wieku ≥ 5 lat. Mediana wieku psów z rozpoznanym guzem mózgu wynosiła 9 lat (zakres 4-13 lat). Najczęściej chorującymi psami były golden retrievery, boksery, owczarki collie, dobermany, sznaucery, airedale terriery i mieszańce. W retrospektywnym badaniu przeprowadzonym na 160 kotach z nowotworami wewnątrzczaszkowymi mediana wieku w momencie rozpoznania choroby wynosiła 11,3 roku (± 3,8 roku).

U większości psów z nowotworami mózgu (76%) zmiany występują w przestrzeni nadnamiotowej. Najczęstszym objawem klinicznym w takich przypadkach są drgawki. Mimo jednak że drgawki są często stwierdzane jako objawy kliniczne guzów mózgu u psów, rzeczywista częstość ich występowania przy nowotworach wewnątrzczaszkowych nie jest znana. W jednym z badań stwierdzono, że wśród 79 psów z guzami mózgu drgawki występowały u 36 (46%). W innym badaniu wśród 43 psów z nowotworami zlokalizowanymi w donosowej części mózgu drgawki obserwowano u 22 (51%) pacjentów.

Drgawki są czasami jedynym objawem wewnątrzczaszkowych zaburzeń strukturalnych, a pozostałe wyniki badania neurologicznego są prawidłowe. Jest to szczególnie wyraźnie widoczne w przypadku zmian zlokalizowanych bardziej donosowo i w płacie węchowym. Dlatego pojawienie się drgawek u psa w wieku > 5 lat, niezależnie od towarzyszących im zmian neurologicznych, powinno sugerować podejrzenie guza mózgu.

Ryc. 1. Skrzywienie głowy i osi ciała w lewą stronę u jamnika z nowotworem zlokalizowanym w lewej części mózgu. Zaobserwowano także chodzenie psa w koło w lewą stronę.

Większość nowotworów wewnątrzczaszkowych kotów (87,3%) występuje w przestrzeni nadnamiotowej. Najczęstszym objawem neurologicznym stwierdzanym u chorujących zwierząt są zaburzenia świadomości (posmutnienie, otępienie lub śpiączka – 26%), chodzenie w koło (22,5%) (ryc. 1), drgawki (22,5%), niezborność (16,9%) oraz zmiany behawioralne (15,6%).

Pierwotne guzy wewnątrzczaszkowe są następujące:

• oponiaki

• glejaki [glioblastoma, gwiaździak (astrocytoma), skąpodrzewiak (oligodendroglioma)]

• wyściółczak

• guzy splotu naczyniówkowego

• guzy przysadki mózgowej (guzy te są zaliczane do tej grupy, chociaż pochodzą z tkanki innej niż nerwowa).

Wtórne zmiany wewnątrzczaszkowe powstają na skutek przerzutów lub poprzez bezpośrednie rozprzestrzenianie się guzów z miejsc pozanerwowych. Pierwotne nowotwory z czaszki, jamy nosowej albo zatok czołowych mogą rozprzestrzeniać się bezpośrednio do mózgu. W przypadku guzów tylnej części jamy nosowej często występują objawy ich rozprzestrzeniania się do wnętrza czaszki, takie jak drgawki, i to niekiedy nawet bez innych objawów choroby nosa.

Wiele guzów u starszych zwierząt może dawać przerzuty do mózgu, na przykład mięsaki naczyniowe krwionośne, chłoniaki oraz guzy gruczołu sutkowego i inne raki. Częstość występowania przerzutów do mózgu jest zazwyczaj niedoszacowana, ponieważ mózg nie zawsze jest badany w czasie rutynowych badań sekcyjnych. W jednym z badań, które przeprowadzono na 160 przypadkach guzów wewnątrzczaszkowych u kotów, stwierdzono, że 5,6% wszystkich przypadków były to guzy pochodzenia przerzutowego. W tym badaniu chłoniaki stanowiły 16% stwierdzonych zmian patologicznych, z czego 13% było tworami miejscowymi, a w pozostałych przypadkach występowała rozsiana choroba mózgu lub pnia mózgu, przy czym w mniej więcej 70% przypadków stwierdzono chłoniaka wieloogniskowego.

Guzy, które szybko przerzutują do płuc, mogą także częściej dawać przerzuty do mózgu. Najczęstszym miejscem lokalizowania się przerzutów jest połączenie istoty szarej i białej w korze mózgu ze względu na zwiększone unaczynienie tej okolicy. Przerzuty do pnia mózgu oraz rdzenia kręgowego są rzadsze. Nowotwory ze splotu naczyniówkowego mogą dawać przerzuty poprzez płyn mózgowo-rdzeniowy do innych obszarów mózgu lub rdzenia kręgowego. W niektórych przypadkach zaburzenia czynności rdzenia kręgowego mogą być pierwszym objawem przerzutu ze splotu naczyniówkowego. Możliwe są także rozsiane nowotwory wewnątrzczaszkowe (takie jak rakowatość).

Inne guzy atakujące mózg są znacznie rzadsze. Należą do nich chłoniakomięsaki, guzy z komórek płciowych, torbieli skórzastych i naskórkowych, a także czaszkogardlaki. Wiele z tych guzów występuje przede wszystkim u zwierząt młodszych.