Usunięcie gałki ocznej i wypatroszenie oczodołu są często wykonywanymi zabiegami podczas leczenia ciężkich chorób gałki ocznej lub po ich rozpoznaniu. W literaturze opisano kilka rodzajów protez gałki ocznej, przeznaczonych do stosowania głównie u psów i koni po usunięciu gałki ocznej lub wypatroszeniu oczodołu, a także kilka technik zabiegowych służących do poprawy wyglądu kosmetycznego twarzy i oczodołu po usunięciu oka. Po usunięciu gałki ocznej, która utraciła zdolność widzenia, wykonuje się obecnie alternatywnie implantację protezy wewnątrzoczodołowej lub założenie szwów z niewchłanialnej nici na krawędź oczodołu. W niniejszym artykule opisuję zastosowanie jako protezy siatki polietylenowo-dimetylowej w celu poprawy wyglądu pooperacyjnego po usunięciu gałki ocznej i wypatroszeniu oczodołu.

Podczas usunięcia gałki ocznej (enukleacji) usuwana jest gałka oczna i jej cała zawartość. Wskazaniami do tego zabiegu są wrodzone defekty gałek ocznych, takie jak małoocze, które jest przyczyną przewlekłych chorób oczu, np. zapalenia spojówek i zapalenia rogówki, zakażenie wewnątrzgałkowe, które spowodowało uszkodzenie gałki i może być źródłem zakażenia ogólnoustrojowego, guzy wewnątrzgałkowe, których nie można usunąć miejscowo ani za pomocą lasera, ale nie rozprzestrzeniły się poza gałkę, wypadnięcie gałki ocznej wraz z zerwaniem kilku mięśni zewnątrzgałkowych i(lub) uszkodzeniem nerwu wzrokowego, zapalenie wewnątrzgałkowe, które spowodowało uszkodzenia tkanki wewnątrzgałkowej i doprowadziło do ślepoty, oraz rozległe urazy gałki z utratą tkanki wewnątrzgałkowej bez możliwości skutecznej rekonstrukcji.

Ryc. 1. Pourazowy wytrzeszcz lewego oka u cocker spaniela.

Ryc. 2. Usunięcie gałki ocznej metodą cięcia w lewym kącie oka.

Ryc. 3. Usunięta gałka oczna.

Ryc. 4. Siatka do wzmacniania powierzchni kości, przygotowana do implantacji.

Ryc. 5. Siatka do wzmacniania powierzchni kości podczas zabiegu – przymocowanie do okostnej.

Ryc. 6. Obraz rany chirurgicznej bezpośrednio po zabiegu.

Ryc. 7. Pies mieszaniec w wieku 7 lat po 9 miesiącach od usunięcia gałki ocznej. Widoczny jest dobry efekt kosmetyczny zagłębienia się skóry w okolicy lewego oczodołu.

Ryc. 8. Pies rasy chihuahua w wieku 3 lat po 7 miesiącach od usunięcia gałki ocznej wykonanego bez wprowadzenia siatki. Widoczne jest zagłębienie skóry w okolicy lewego oczodołu.

Gałkę oczną można także usunąć u pacjentów, u których jaskra spowodowała powiększenie gałki i utratę wzroku, chociaż zabieg ten został w większości przypadków zastąpiony przez wypatroszenie gałki ocznej połączone z wprowadzeniem protezy wewnątrzgałkowej ze względu na znacznie lepsze wyniki kosmetyczne.

W przypadku wszystkich zabiegów chirurgicznych na gałce ocznej, skóra dookoła oczu i na powiekach zostaje wycięta, wygolona i aseptycznie przygotowana do zabiegu w rutynowy sposób. Powierzchnia gałki ocznej oraz worek spojówkowy są płukane jałowym roztworem fizjologicznym lub 0,5% roztworem jodyny powidonowej.

Podczas zabiegu usunięcia gałki ocznej u małych zwierząt usuwane są oko, brzegi powiek, trzecia powieka oraz gruczoły łzowe. Najczęściej stosowaną techniką chirurgiczną u małych zwierząt jest podejście podspojówkowe przez spojówkę gałki. Inne techniki usunięcia gałki ocznej to enukleacja przezpowiekowa („en bloc”) i enukleacja boczna.

Wypatroszenie oczodołu polega na usunięciu spojówki, okostnej oczodołu, mięśni zewnątrzgałkowych oraz całej gałki ocznej. W przypadku guzów gałki ocznej, wypatroszenie można rozszerzyć na całą zawartość oczodołu. Wypatroszenie oczodołu wykonuje się zazwyczaj z podejścia przezpowiekowego, w którym powieki są zszywane razem szwem ciągłym. Po wypatroszeniu oczodołu zagłębienie w miejscu gałki ocznej jest widoczne znacznie wyraźniej niż po usunięciu samej gałki.

Wypatroszenie gałki ocznej z wprowadzeniem protezy wewnątrzgałkowej u małych zwierząt jest dość atrakcyjną alternatywą dla zabiegu usunięcia gałki ocznej (enukleacji). Zabieg ten, podobnie jak enukleacja, jest wykonywany w przypadku ślepoty lub silnej bolesności oczu i eliminuje konieczność miejscowego i ogólnego leczenia farmakologicznego, a także poprawia wygląd kosmetyczny miejsca zabiegu.

Podczas procedury wypatroszenia gałki ocznej usuwana jest cała zawartość gałki ocznej przez cięcie wykonane w twardówce lub w rąbku rogówki, z pozostawieniem warstwy włóknistej składającej się z rogówki i twardówki. Do takiego worka twardówkowo-rogówkowego wprowadzana jest sterylna silikonowa kulista proteza, a następnie rana w twardówce lub rąbku jest zamykana. Pierwotnym wskazaniem do wypatroszenia jest pierwotna jaskra w stadium końcowym, która nie reaguje już na leczenie farmakologiczne i powoduje powiększenie i bolesność oczu. Zaćma wtórna spowodowana septycznym zapaleniem oczu oraz nowotwory wewnątrzgałkowe nie są wskazaniem do wypatroszenia i powinny być leczone techniką usunięcia gałki ocznej.

W praktyce klinicznej stosuje się kilka metod poprawy wyglądu kosmetycznego twarzy i oczodołów po zabiegach usunięcia gałki ocznej i wypatroszenia oczodołu. Należą do nich: wprowadzenie wewnątrzgałkowego implantu silikonowego, wewnątrztwardówkowego implantu silikonowego, siatki dakronowej, wewnątrztwardówkowej protezy silikonowej po wypatroszeniu, konformera rogówkowo-twardówkowego, powłoki kosmetycznej na twardówkę oraz protezy rogówkowo-twardówkowej.

Aby uniknąć zapadnięcia się oczodołu po usunięciu całej gałki ocznej przy zabiegu podspojówkowego usunięcia gałki ocznej, można wprowadzić wewnątrzoczodołową protezę silikonową. Wielkość tej protezy powinna być dostosowana do wielkości oczodołu i w przybliżeniu być równa wielkości drugiej gałki ocznej.