Terminem „choroby wektorowe” (vector-borne diseases – VBD) określa się jednostki o etiologii zakaźnej lub pasożytniczej, przenoszone przez stawonogi, takie jak kleszcze, komary lub pchły. Stały monitoring chorób wektorowych jest istotny, gdyż wiele z nich stanowi zagrożenie dla ludzi (1).

Wydaje się, że w naszych warunkach klimatycznych głównym przenosicielem chorób zakaźnych i inwazyjnych są kleszcze. Na świecie rozpoznano około 900 gatunków kleszczy, z czego 77 w samej Europie (2). Wiadomo, że kleszczem o największym znaczeniu z punktu widzenia medycyny człowieka w Polsce jest Ixodes ricinus (ryc. 1), a z punktu widzenia medycyny weterynaryjnej – Ixodes ricinus i Dermacentor reticulatus. Kleszcze te są zdolne do pasożytowania na wielu gatunkach kręgowców i na powłokach ich ciała mogą być zawlekane w obszary dotychczas od nich wolne. W Europie kleszcze pasożytujące na kotach i psach należą do rodziny Ixodidae – kleszczy twardych (ryc. 2). Główne ich gatunki są przedstawicielami rodzajów Ixodes, Rhipicephalus i Dermacentor, a w dalszej kolejności Haemaphysalis i Hyalomma (2).

Wzrost częstości wykrywania chorób odkleszczowych przypisuje się różnym czynnikom, m.in. rosnącej liczbie wektorów i ich rozprzestrzenianiu się na nowe obszary oraz poznawaniu nowych gatunków pajęczaków. Czynnikami tymi są również powiększający się teren zamieszkiwania i wzrost liczby dzikich zwierząt będących rezerwuarem kleszczy, a także ostatnio występujące zmiany biogeograficzne i klimatyczne sprzyjające wzrostowi liczebności stawonogów. Konsekwencją przedstawionych powyżej zmian jest pojawianie się nowych jednostek – chorób wektorowych, na terenach dotychczas od nich wolnych.

Celem artykułu jest przedstawienie opisu wybranych, częściowo nowych dla nas chorób wektorowych – bartonelozy, hepatozoonozy i cytaukszoonozy, pojawiających się w Europie, mogących stanowić zagrożenie dla rodzimych psów i kotów.

Bartoneloza kotów

Bartoneloza jest chorobą wywoływaną przez bakterie Bartonella spp., należące do rzędu Rickettsiales. W obrębie rodzaju Bartonella wyróżnia się 24 gatunki, z czego sześć jest w stanie zakażać koty.

Bakterie Bartonella są małymi, pleomorficznymi, Gram-ujemnymi pałeczkami bytującymi wewnątrzkomórkowo (3). Niektóre bartonele mogą wywoływać zachorowania ludzi. B. henselae, której rezerwuarem są koty, u ludzi wywołuje chorobę kociego pazura. Wśród kotów patogen ten jest szeroko rozpowszechniony (bakteriemia występuje u 8-56% klinicznie zdrowych zwierząt), a jego przenosicielem jest pchła kocia Ctenocephalides felis oraz kleszcz I. ricinus (4).