U bydła zdrowotność wymienia jest w znacznej mierze związana z jego morfologią. Szczególne znaczenie mają w tym zakresie strzyki, które stanowią swoiste „połączenie” gruczołu mlekowego ze światem zewnętrznym. Należy przy tym podkreślić, że strzyki są tymi elementami anatomicznymi, które kontaktują się z aparatem udojowym lub jamą ustną karmionego cielęcia.

Z punktu widzenia hodowcy i lekarza weterynarii znaczenie strzyków w wymieniu bydła należy rozpatrywać w trzech aspektach. Po pierwsze – prawidłowo zbudowane i funkcjonujące strzyki są niezbędne zarówno do pozyskiwania mleka przez człowieka (dojenie), jak i do karmienia potomstwa (ssanie). Chodzi tutaj nie tylko o sam przepływ mleka, ale także o szybkie przekazywanie do mózgu bodźców nerwowych powstających podczas ssania lub masażu strzyków, co – dzięki uwolnionej oksytocynie – powoduje dobre wypływanie mleka (19, 27).

Po drugie – stan strzyków wpływa bezpośrednio na występowanie mastitis. Do zdecydowanej większości zakażeń wymienia dochodzi bowiem drogą galaktogenną, czyli przez kanał strzykowy (7, 8, 9, 21, 30). Tak więc – ze względu na znaczenie strzyków w obronie gruczołu mlekowego – producenci mleka powinni rutynowo monitorować ich stan i stosować zarówno odpowiedni dobór genetyczny, jak i właściwe praktyki zarządzania w celu promowania strukturalnych aspektów zdrowotności wymion (25).

Po trzecie – w obrębie strzyków mogą pojawić się stany patologiczne, które mogą wymagać leczenia, a niekiedy uniemożliwiać dojenie.

Anatomia strzyków w zarysie

U bydła brodawki gruczołu mlekowego mają formę kilkucentymetrowych strzyków. Podstawa (nasada) strzyka przechodzi bez wyraźnego odgraniczenia w trzon wymienia (w obrębie danej ćwiartki). Wierzchołek, czyli kopuła strzyka, swobodnie zwisa w dół. Na szczycie kopuły znajduje się ujście kanału strzykowego, czyli przewodu brodawkowego (ductus papillaris), łączącego zatokę strzykową ze środowiskiem zewnętrznym (ryc. 1). To właśnie przez kanał strzykowy wypływa mleko podczas dojenia.

Prawidłowo zbudowany strzyk powinien mieć kształt cylindryczny (walcowaty) (ryc. 2). Z punktu widzenia doju mechanicznego najbardziej pożądane są strzyki walcowate o niewielkiej różnicy między obwodem u podstawy i w okolicy wierzchołka (19).

Wielkość i długość strzyków zależą od wieku, rasy i wydajności mlecznej zwierzęcia. Przyjmuje się, że prawidłowa długość strzyka wynosi 5-10 cm, a średnica 2,5-4 cm (19, 27). Strzyki powinny być mniej więcej symetryczne. Niemniej jednak tylne strz...