prof. zw. dr hab. mgr Zdzisław Gliński

dr n. wet. Andrzej Żmuda

Szalejąca pandemia COVID-19 wywołana przez koronawirusa SARS-CoV-2 (4) przyczyniła się do wzrostu zainteresowania koronawirusami zwierząt, głównie w aspekcie możliwości zakażenia się człowieka od zwierząt udomowionych i dzikich, zwłaszcza od nietoperzy (Rhinolophus) jako rezerwuarów tych wirusów (14). Koronawirusy ze względu na długość niesegmentowanego genomowego RNA, jego plastyczność i częste rekombinacje cechują się dużą zdolnością przekraczania bariery międzygatunkowej i adaptacji do nowych gospodarzy – ludzi (12) i nowych gatunków zwierząt (5, 13). Dla psów chorobotwórcze są dwa odrębne antygenowo koronawirusy – CCoV (Canine Coronavirus), będący przyczyną zapalenia jelit, oraz CRCoV (Canine Respiratory Coronavirus), który może wywołać chorobę układu oddechowego (2, 11).

Struktura koronawirusów

Wirion obydwu wirusów, kształtu kulistego z białkową otoczką, ma wypustki glikoproteinowe Gn i Gc w kształcie maczugi, nadające wirusowi postać korony. Zawiera on jednopasmowy RNA w białkowym nukleokapsydzie. Glikoproteiny Gn i Gc przyłączają się do receptorów komórki gospodarza i wiążą przeciwciała neutralizujące wirus. Białko S wirusa indukuje syntezę przeciwciał zobojętniających wirus, decyduje o jego chorobotwórczości i przynależności serotypowej. Koronawirusy łatwo ulegają inaktywacji pod wpływem detergentów, wysokiej temperatury, wysuszenia i promieni słonecznych. Obydwa wirusy psów są antygenowo odrębne – zakażenie CCoV oraz szczepienie przeciwko niemu nie dają odporności krzyżowej przeciwko CRCoV i vice versa. Natomiast koronawirus wywołujący chorobę układu oddechowego u psów (CRCoV) cechuje się dużym pokrewieństwem antygenowym z koronawirusem odpowiedzialnym za chorobę układu oddechowego bydła (Bo-CoV) i koronawirusami powodującymi przeziębienia ludzi (11, 21). Istnieje pogląd, że CRCoV jest wirusem bydlęcym (Bo-CoV), który przekroczył barierę genetyczną bydło–pies i zaadaptował się do psów (10). CRCoV namnaża się w hodowli komórkowej A-72, powodując zmiany cytopatyczne.

Komórkami docelowymi enterotropowych szczepów wirusa są komórki nabłonka jelit. Replikujący się w nich wirus powoduje uszkodzenie i zanik kosmków jelitowych oraz pogłębienie się krypt jelitowych. Oprócz enterotropowych szczepów występują szczepy pantropowe, powodujące zakażenia całego organizmu szczeniąt kończące się śmiercią. Natomiast celem działania CRCoV jest błona śluzowa nosa i tchawicy, węzły chłonne oskrzelowe i płuca psów, a w mniejszym zakresie śledziona, węzły chłonne i błona śluzowa okrężnicy (16). CRCoV współuczestniczy w etiologii kaszlu kenelowego łącznie z wirusem parainfluenzy psów (CPIV), adenowirusem psów typu 2 (CAV-2), herpeswirusem psów, Bordetella bronchiseptica, Mycoplasma spp., Streptococcus equi subsp. zooepidemicus i innymi drobnoustrojami (9).

Koronawirusowe zapalenia jelit psów

Zakażenie szerzy się przez kontakty bezpośrednie i pośrednio ze środowiska zanieczyszczonego kałem zakażonych psów. Czynnikiem ryzyka jest młody wiek i wszelkiego rodzaju kontakty w skupiskach zwierząt (schroniska, ośrodki hodowlane, sklepy ze zwierzętami, hotele dla psów, parki). Najczęściej choroba ogranicza się do przewodu pokarmowego, ma łagodny lub subkliniczny przebieg i kończy się samowyleczeniem. Chorują głównie szczenięta, przy czym śmiertelność jest duża, zwłaszcza u noworodków, podczas gdy padnięcia starszych zwierząt są sporadyczne (1). Choroba rozpoczyna się od dwunastnicy i obejmuje dalsze odcinki przewodu pokarmowego oraz krezkowe węzły chłonne, ale może też dotyczyć wątroby i śledziony. Ostra biegunka będąca głównym objawem choroby pojawia się 1-7 dni po zakażeniu. Towarzyszy jej osłabienie i utrata apetytu. Zwierzęta rzadko gorączkują. Mogą występować wymioty. Kał jest konsystencji płynnej, o nieprzyjemnym zapachu, barwy pomarańczowej, czasem może zawierać śluz i krew. Mogą wystąpić zaburzenia krążenia na skutek odwodnienia. Choroba ma cięższy przebieg w przypadku dołączenia się zakażenia parwowirusem psów.

Ryc. 1. Na koronawirusowe zapalenia jelit chorują głównie szczenięta. Śmiertelność jest duża, zwłaszcza u noworodków, podczas gdy padnięcia starszych zwierząt są sporadyczne.

Szczepy pantropowe CCoV cechuje wysoka zjadliwość. Chorują zazwyczaj szczenięta poniżej 56. dnia życia. Objawy obejmują gorączkę 39,5-40°C, posmutnienie, utratę apetytu, wymioty, silną krwotoczną biegunkę, niezborność i drgawki. Sekcja wykazuje krwotoczne zapalenie jelita cienkiego, płyn surowiczo-krwisty w jamie otrzewnej, a w płucach liczne wybroczyny i ogniska konsolidacji barwy ciemnoczerwonej. Krezkowe węzły chłonne i śledziona z podtorebkowymi wybroczynami są powiększone i przekrwione, kosmki jelitowe są w zaniku, a komórki krypt jelitowych zwyrodniałe i nekrotyczne (6). Powiększoną przekrwioną wątrobę barwy żółtobrązowej pokrywają liczne wybroczyny, w korze nerek występują krwawe zawały (2).

Rozpoznanie opiera się na teście RT-PCR. Próbki do badań stanowią kał, a pośmiertnie treść jelit i narządy wewnętrzne (17). Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwbiegunkowych i płynoterapii. W profilaktyce stosuje się szczepienia, ale ich skuteczność jest ograniczona ze względu na występowanie dwóch genotypów i dwóch podtypów CCoV (18). Szczepionki inaktywowane chronią przed zachorowaniem, ale nie przed zakażeniem (7). Oprócz szczepionek zawierających CCoV w handlu dostępna jest szczepionka oparta na koronawirusie kotów (Fe-CoV).

Koronawiroza układu oddechowego

Wirus wykryto po raz pierwszy w Anglii w 2003 r. w materiale pochodzącym z tchawicy i płuc psów z objawami ostrego zapalenia układu oddechowego. Zakażenie występuje powszechnie m.in. w Anglii, Irlandii, Grecji, we Włoszech, w Japonii (20). W USA i Kanadzie przeciwciała dla CRCoV stwierdzono u około 50% psów, co świadczy o przebytym zakażeniu. Na zakażenie wrażliwe są psy niezależnie od wieku i rasy (10). Wirus nie zakaża innych gatunków zwierząt ani ludzi. CRCoV jest wysoce zaraźliwy. Zakażenie szerzy się przez kontakty bezpośrednie pomiędzy psami, drogą kropelkową podczas kaszlu i kichania, przez kontakty z zakażonym środowiskiem, pomieszczeniami i legowiskami, pokarmem zanieczyszczonym wirusem, a także za pośrednictwem ludzi, którzy mogą być mechanicznymi przenosicielami CRCoV. Czynniki ryzyka są identyczne jak w koronawirozie przewodu pokarmowego psów.

Ryc. 2. Na zakażenie wirusem wywołującym koronawirozę układu oddechowego wrażliwe są psy niezależnie od wieku i rasy. Wirus nie zakaża innych gatunków zwierząt ani ludzi.

U wielu psów zakażenie ma przebieg bezobjawowy przy równoczesnym siewstwie wirusa. U części psów jedynymi objawami są: kichanie, kaszel i wyciek z nozdrzy (3). Tylko u niewielkiego odsetka psów, szczególnie gdy do zakażenia CRCoV dołączą się inne zarazki, rozwija się zakażenie górnych dróg oddechowych lub nawet odoskrzelowe zapalenie płuc. Okres wylęgania choroby trwa kilka dni, a objawy ustępują po 1-2 tygodniach w zależności od zakażeń wtórnych. Następstwem zakażenia jest zapalenie błony śluzowej jamy nosowej i tchawicy, któremu towarzyszy skrócenie, zbicie i utrata rzęsek nabłonka (15), wokółnaczyniowy i wokółoskrzelikowy naciek komórkowy w płucach. Rozpoznanie opiera się na teście PCR z wymazami z nosa i gardła oraz teście ELISA z surowicą (17). Zakażenie indukuje odporność, która zapobiega reinfekcji lub łagodzi przebieg choroby (8, 19). Leczenie ma charakter objawowy. Antybiotykoterapię stosuje się w przypadku wtórnych zakażeń bakteryjnych. Wskazana jest izolacja psów na okres trzech tygodni ze względu na siewstwo wirusa.

Ryc. 1 – H. Zientek, ryc. 2 – G. Wocial-Ziętek