dr hab. Marcin Szczepanik, prof. UP Lublin

lek. wet. Berenika Barszczewska

dr hab. Piotr Wilkołek

dr hab. Anna Śmiech, prof. UP Lublin

Pokrzywka będąca następstwem uwalniania mediatorów zapalenia z komórek tucznych (mastocytów) jest powszechnym objawem związanym z wieloma chorobami, przede wszystkim tła alergicznego. Tematem niniejszego artykułu jest pokrzywka barwnikowa – choroba, która w odróżnieniu od typowej pokrzywki nie jest wywoływana wyłącznie degranulacją mastocytów. Opisywana jest u ludzi, u których uważa się ją za uogólnioną postać rozplemu mastocytów o prawdopodobnie genetycznych uwarunkowaniach. Pełne przyczyny rozwoju choroby nie są jednak całkowicie wyjaśnione.

Choroba o cechach – zarówno klinicznych, jak i histopatologicznych – podobnych do występującej u ludzi pokrzywki barwnikowej została opisana również u psów, kotów i bydła (1, 4, 6, 7, 10-12). Najwięcej jej przypadków rozpoznano i opisano u kotów. U tego gatunku problem ten występuje przede wszystkim u ras hipotrichicznych (o skąpym owłosieniu) i bezwłosych, jak devon rex bądź sfinks, chociaż opisywana była również u kotów himalajskich, a nawet u europejskich krótkowłosych. Pokrzywka barwnikowa u kotów prawdopodobnie ma uwarunkowania genetyczne. Za tą tezą przemawia jej występowanie najczęściej u dwóch ras kotów – sfinks i devon rex – oraz fakt, że często są to koty ze sobą spokrewnione (1, 6 12). Tak jak w przypadkach u ludzi rozwija się jako następstwo rozplemu mastocytów i jest prawdopodobnie związana z reakcjami nadwrażliwości.

Generalnie u kotów rozplem mastocytów może przebiegać w postaci kilku różnych chorób – jako guz z komórek tucznych, mastocytoza skórna lub uogólniona (3, 8). Guzy z komórek tucznych są dosyć powszechne u tego gatunku, podczas gdy skórna mastocytoza spotykana jest rzadko. Mastocytoza skórna może natomiast występować jako forma rozlana lub właśnie jako pokrzywka barwnikowa. Jeżeli chodzi o nazewnictwo choroby będącej tematem niniejszego artykułu, poza terminem pokrzywka barwnikowa (ang. urticaria pigmentosa) proponowane jest również używanie nazw: zapalenie skóry zbliżone do pokrzywki barwnikowej (ang. urticaria pigmentosa-like dermatitis) albo grudkowe eozynofilowe/mastocytarne zapalenie skóry (ang. papular eosinophilic/mastocytic dermatitis).

Ponadto uważa się, że niektóre przypadki pokrzywki barwnikowej u kotów rasy devon rex i sfinks mogą być związane z zakażeniami dermatofitami (1, 10). Zwraca się wtedy uwagę na możliwy udział w jej powstaniu reakcji nadwrażliwości. Wiadomo bowiem, że w przebiegu zakażeń grzybiczych dochodzi do rozwoju nadwrażliwości na alergeny dermatofitów.

Objawy kliniczne

Przypadki pokrzywki barwnikowej obserwowane są zwykle u młodych zwierząt. Choroba charakteryzuje się wyraźnym świądem oraz powstawaniem wykwitów w postaci grudek i plamek. Ponadto na skórze mogą być obecne strupy, a w związku z drapaniem również zmiany poświądowe, takie jak otarcia, przeczosy lub nadżerki. Opisane wykwity lokalizują się głównie na bokach ciała (klatka piersiowa, brzuch), ale również na karku albo głowie i kończynach (ryc. 1-4).

Ryc. 1. Pokrzywka barwnikowa u kota rasy sfinks. Na głowie liczne strupy i łuski.

Ryc. 2. Liczne grudki i plamki na szyi zwierzęcia.

Ryc. 3. Liczne grudki i plamki na ogonie kota.

Ryc. 4. Pokrzywka barwnikowa jako wynik zakażenia M. canis. Liczne plamki i grudki na klatce piersiowej i brzuchu kota.

Rozpoznanie

W diagnostyce różnicowej pokrzywki barwnikowej należy brać pod uwagę choroby alergiczne (na przykład atopowe zapalenie skóry, alergię pokarmową, nadwrażliwość na ukąszenia owadów), inwazje pasożytnicze (notoedrozę, nużycę wywołaną przez Demodex gatoi), dermatofitozę oraz rozlaną skórną mastocytozę.

Poza objawami klinicznymi, które są dosyć typowe, za rozpoznaniem przemawia występowanie choroby u kota określonej rasy. W badaniu hematologicznym u chorych osobników może być obecna neutrofilia z eozynofilią i bazofilią (12). Podstawą rozpoznania pozostaje badanie histopatologiczne. W badaniu morfologicznym wycinków skóry stwierdza się nacieki zapalne o charakterze rozlanym lub skupiające się wokół naczyń, zlokalizowane zwykle w powierzchownych warstwach skóry, niekiedy obejmujące również głębsze struktury (ryc. 5). W obrębie nacieków zapalnych dominują komórki tuczne z obecnością ziarnistości w cytoplazmie, uwidaczniających się w barwieniu błękitem toluidyny na kolor niebieski (ryc. 6). W sąsiedztwie komórek tucznych często widoczne są również eozynofile oraz granulocyty obojętnochłonne (12, 10, 3). Dodatkowo często obserwuje się gromadzenie się pigmentu w keratynocytach (6). Jeżeli pokrzywka barwnikowa związana jest z zakażeniem dermatofitami, ich struktury mogą być widoczne pod mikroskopem (nie w każdym przypadku dermatofitozy są one obecne w preparatach histopatologicznych) (1, 10).

Ryc. 5. Obraz histopatologiczny pokrzywki barwnikowej. Widoczne rozlane nacieki złożone z komórek tucznych z domieszką eozynofili oraz granulocytów obojętnochłonnych, zlokalizowane w skórze właściwej. Barwienie metodą HE, powiększenie 200×.

Ryc. 6. Obraz mikroskopowy pokrzywki barwnikowej. Widoczne wybarwione na kolor niebieski ziarnistości w cytoplazmie komórek tucznych wchodzących w skład nacieków zapalnych. Barwienie błękitem toluidyny, powiększenie 100×.