Wodobrzusze (ascites), czyli nagromadzenie płynu w jamie brzusznej, zwane też puchliną brzuszną, jest łatwo zauważalnym u psów i kotów objawem klinicznym. Jest ono symptomem wielu chorób, a nie chorobą „samą w sobie”. Nie może zatem występować jako rozpoznanie kliniczne, a jedynie jako składowa różnych, najczęściej poważnych chorób. Stwierdzenie wodobrzusza wymaga zatem wyjaśnienia przyczyn jego powstania i ustalenia rozpoznania. Powiększający się obrys powłok brzusznych jest na ogół objawem zaawansowanych chorób serca, wątroby, nerek, trzustki lub nowotworów (1, 3, 7, 8).

Postępowanie terapeutyczne w przypadkach wodobrzusza obejmuje działania przyczynowe i objawowe. Leczenie przyczynowe zawsze powinno być dobierane tak, by ograniczać powstawanie nadmiernej ilości płynu. Może przybierać formę leczenia farmakologicznego, na przykład chorób serca lub trzustki. Natomiast działania objawowe polegają na usuwaniu części płynu z jamy brzusznej poprzez punkcję w celu ułatwienia oddychania, poruszania się i zwiększenia komfortu zwierzęcia, w tym możliwości przyjmowania karmy i wody (1, 8).

Istota rzeczy

W warunkach prawidłowych otrzewna – błona surowicza wyścielająca ściany jamy brzusznej i miednicznej oraz pokrywająca narządy – produkuje płyn, który zwilża ich ściany, zmniejszając tarcie między nimi w czasie ruchu. Ilość płynu w jamie otrzewnej jest niewielka – u psów i kotów średniej wielkości to kilka lub kilkanaście mililitrów. Zwiększenie ilości płynu powyżej kilkudziesięciu mililitrów (u ludzi powyżej 150 ml) jest już sytuacją nieprawidłową. W zależności od ilości gromadzącego się płynu i powiększenia obrysu powłok brzusznych wodobrzusze klasyfikuje się jako łagodne, umiarkowane lub zaawansowane.

Płyn gromadzący się w jamie brzusznej jest najczęściej przesiękiem, zmodyfikowanym przesiękiem lub wysiękiem, ale może być to również krew, chłonka, a nawet mocz. Przesięk lub krew występują w przypadkach niewydolności serca, wątroby, nerek albo przy niskim stężeniu białka w osoczu, na przykład w chorobach nerek, wątroby lub jelit. Krew może wyciekać do jamy otrzewnej z chorych narządów, podczas migracji pasożytów, w wyniku zablokowania naczyń krwionośnych bądź jako efekt urazów i przerwania naczyń. Wysięk jest produktem zapalenia, głównie otrzewnej, chłonka – uszkodzenia naczyń chłonnych, a mocz – skutkiem pęknięcia pęcherza moczowego. We wszystkich powyższych sytuacjach następuje nadmierne gromadzenie płynu w jamie brzusznej. Wywiera on mechaniczny ucisk na wszystkie narządy, w tym na spychaną do przodu przeponę, zmniejszając możliwości rozszerzania płuc. Powoduje to dyskomfort i ból, a także trudności w oddychaniu, poruszaniu się oraz swobodnym przyjmowaniu karmy i wody (1, 3).