Zespół przedsionkowy obok padaczki i dyskopatii jest jednym z najczęściej spotykanych zaburzeń neurologicznych małych zwierząt, z którymi musi mierzyć się lekarz pierwszego kontaktu. Należy pamiętać, że nie jest to choroba, ale zespół objawów informujący o dysfunkcji układu przedsionkowego (2, 4, 7, 9, 10). Artykuł ma na celu uporządkowanie wiedzy na temat tego zespołu. Pierwsza część zawiera opis patogenezy, rozpoznawania i leczenia. W drugiej przedstawione zostaną przypadki kliniczne.

Układ przedsionkowy dzielimy na część obwodową i ośrodkową (centralną). Bodźce czuciowe odbierane są z części obwodowej (ucho wewnętrzne, zbudowane z trzech kanałów półkolistych i ślimaka) i przewodzone poprzez włókna przedsionkowe nerwu czaszkowego VIII do części ośrodkowej, zlokalizowanej w mózgowiu. Tam informacja przetwarzana jest przez cztery jądra przedsionkowe w rdzeniu przedłużonym. Układ przedsionkowy współpracuje też ściśle z móżdżkiem (płat kłaczkowo-grudkowy i jądra wierzchu są strukturami przedsionkowymi) w utrzymaniu równowagi oraz koordynacji ruchów. Impulsy nerwowe są przekazywane bezpośrednio przez nerw VIII oraz poprzez jądra przedsionkowe pnia mózgu przez konary móżdżku do różnych obszarów móżdżku (2, 6, 9, 10).

Aby zrozumieć objawy zespołu przedsionkowego, trzeba znać funkcje tego układu. Wykrywa on linearne oraz rotacyjne ruchy głowy. Kontroluje mięśnie zaangażowane w utrzymanie równowagi, pozycję głowy oraz regulujące ruchy gałek ocznych. Szlaki przedsionkowo-rdzeniowe przewodzą impulsy nerwowe z układu przedsionkowego pobudzające ipsilateralne¹ mięśnie prostowniki i hamujące ipsilateralne mięśnie zginacze oraz kontralateralne² mięśnie prostowniki. Dzięki temu zwierzę, robiąc krok, jest w stanie utrzymać postawę stojącą – gdy zgina jedną kończynę, ta po drugiej stronie pozostaje wyprostowana. Gdy szlaki te są uszkodzone, pojawia się niezborność przedsionkowa, czyli zwierzę zaczyna skręcać w uszkodzoną stronę (2, 10).

Wyróżniamy formę obwodową i ośrodkową (centralną) zespołu przedsionkowego, które są związane z chorobą danej części układu, oraz paradoksalną, która jest objawem dysfunkcji móżdżku. Niezależnie od tego, czy uszkodzona jest część obwodowa, czy ośrodkowa, możemy wyróżnić wspólne objawy patognomoniczne dla obu tych lokalizacji:

• oczopląs spontaniczny lub pozycyjny ³  (poziomy, pionowy albo rotacyjny)
• skręt głowy w osi (ryc. 1, 2) 
• zez pozycyjny ⁴  (ryc. 3)
• asymetryczna postawa ciała
• niezborność przedsionkowa
• zaburzenie oczopląsu fizjologicznego
• chodzenie po okręgu o dużej średnicy (2, 5, 6, 9, 10).