Omdleniami nazywamy przejściową utratę przytomności wtórną do zmian w układzie krążenia. Ze względu na patofizjologię możemy wyróżnić omdlenia kardiogenne, odruchowe, ortostatyczne i hipotensyjne. Omdlenia odruchowe obejmują omdlenia, w których mechanizmie dochodzi do nieprawidłowej aktywacji szlaków odpowiedzialnych za utrzymanie homeostazy układu krążenia. Rozpoznanie omdleń odruchowych nie zawsze jest łatwe i jednoznaczne. Obejmuje wykluczenie innych możliwych przyczyn przemijających utrat przytomności (TLOC), takich jak napady padaczkowe, poprzez wykonanie szeregu badań dodatkowych, wśród których można wymienić pomiar ciśnienia tętniczego krwi, badanie echokardiograficzne, ambulatoryjne badanie EKG oraz 24-godzinne badanie EKG metodą Holtera. W artykule omówiono podział TLOC oraz patomechanizmy odpowiadające za poszczególne typy omdleń.

Przemijająca utrata przytomności (ang. transient loss of consciousness, TLOC), często utożsamiana z omdleniem, to nagła i krótkotrwała (poniżej 20 sekund) utrata świadomości, spowodowana zmniejszonym przepływem krwi przez mózg, zakończona samoistnym całkowitym powrotem do stanu przytomności. TLOC może być związany z urazem (ang. traumatic TLOC) lub nie mieć etiologii urazowej (ang. nontraumatic TLOC). Omdlenie definiujemy jako przejściową utratę przytomności z przyczyn sercowo-naczyniowych. Epizody omdlenia często są poprzedzone objawami aktywacji układu autonomicznego (okres prodromalny), na przykład nudnościami, wymiotami, osłabieniem czy też zmianami słyszenia. Ze względu na mechanizm patofizjologiczny omdlenia dzielimy na kardiogenne, odruchowe oraz ortostatyczne związane z gwałtowną zmianą pozycji ciała i ze spadkiem ciśnienia tętniczego (hipotensyjne) (ryc. 1).

Termin omdlenia odruchowe (ang. reflex syncope) obejmuje omdlenia, u których podstawy leży nieprawidłowa aktywacja szlaków odpowiedzialnych za utrzymanie homeostazy układu krążenia. Do omdlenia odruchowego niezbędna jest zachowana integralność autonomicznego układu nerwowego, co odróżnia je od omdleń w przebiegu dysautonomii. W przypadku omdlenia odruchowego szlaki wstępujące (aferentne) przekazują informacje z receptorów w układzie krążenia i receptorów trzewnych do mózgu (4). Odruch może być aktywowany przez kaszel, połykanie czegoś, defekację, wysiłek fizyczny, nagły ból oraz inne czynniki wyzwalające. Bodźce emocjonalne także mogą ułatwiać aktywację odruchu lub wyzwalać go bezpośrednio.

Głównymi skutkami odruchu są bradykardia lub zatrzymanie serca (asystolia), a także rozszerzenie naczyń w jamie brzusznej i kończynach, prowadzące do spadku ciśnienia tętniczego. Połączenie w różnych proporcjach efektu naczyniorozkurczowego (spadk...