Choroby powodowane czynnikami środowiskowymi obejmują urazy (oparzenia, odmrożenia, oparzenia środkami chemicznymi, rany powodowane urazami) oraz kontaktowe zapalenia skóry (zarówno bezpośrednio po ekspozycji, jak i w postaci opóźnionej reakcji nadwrażliwości typu IV) po długotrwałym oddziaływaniu roślin, ściółki, siodła, ogłowia lub miejscowym stosowaniu aerozoli albo szamponów. Także stosowanie nadmiernych ilości leków lub niewłaściwe okłady na skórę często powodują problemy. Najczęściej spotykaną i mającą znaczenie klinicznie chorobą o podłożu żywieniowym jest fotosensybilizacja.

Urazy

Najczęściej spotykanymi urazowymi uszkodzeniami skóry są oparzenia, odleżyny i odgniecenia.

Oparzenia

Oparzenia powstają na skutek działania gorąca (bezpośredni kontakt z gorącymi płynami, przedmiotami lub ogniem), środków chemicznych, tarcia (otarcia) i słońca.

Ryc. 1. Koń z oparzeniami spowodowanymi przez ogień. Rozpoczyna się proces gojenia i oddzielania martwiczych tkanek (za zgodą dr. M.A. van der Velden).

Ryc. 2. Prawdziwe oparzenie słoneczne u 10-letniego holenderskiego gorącokrwistego wałacha.

W większości przypadków rzeczywisty rozmiar uszkodzeń jest widoczny dopiero po kilku dniach. W pierwszym okresie zauważalne jest uszkodzenie naskórka w postaci wyłysień, obrzęku i wysięku surowiczego. W przypadku głębszych oparzeń dochodzi także do zakrzepicy naczyń, martwicy niedokrwiennej oraz pojawienia się w ciągu 48 godzin wtórnych zakażeń bakteryjnych. Skóra staje się pergaminowa, a wysięk surowiczy zasycha. Pięć do dziesięciu dni po urazie dochodzi do złuszczenia obumarłych tkanek (ryc. 1).

Ryzyko powikłań jest wysokie. Wskutek wdychania dymu lub też przy oparzeniach dużych powierzchni może dojść do istotnych zaburzeń stanu ogólnego.

Bezpośrednio po oparzeniu stosuje się okłady z lodu, co zapobiega rozwojowi obrzęku i łagodzi ból. Następnie należy oczyścić ranę płynem fizjologicznym lub roztworem poliwidonianu jodu. Po oczyszczeniu ranę przykrywamy opatrunkiem, po ewentualnym jej pokryciu maścią ze srebrzanem sulfadiazyny. Opatrunek chroni ranę przed zanieczyszczeniami, wysuszaniem i dalszymi uszkodzeniami.

Rokowanie zależy od wielkości uszkodzonej powierzchni ciała. W przypadku oparzeń ponad 50% powierzchni ciała wskazana jest eutanazja zwierzęcia. Przy oparzeniach obejmujących więcej niż 15% powierzchni ciała konieczne jest zastosowanie antybiotykoterapii, często niezbędne jest także leczenie wstrząsu. W oparzeniach obejmujących mniej niż 15% powierzchni ciała na ogół wystarczające jest leczenie miejscowe.

Oparzenia środkami chemicznymi powstają w następstwie kontaktu skóry ze środkami żrącymi. Leczenie polega na niezwłocznej właściwej neutralizacji substancji żrącej. W przypadku substancji nieznanych środkiem z wyboru jest nasycony roztwór wodorowęglanu sodu. Po neutralizacji substancji chemicznej należy dokładnie spłukać chore miejsce wodą lub roztworem soli fizjologicznej, aby całkowicie usunąć środek żrący.

Oparzenia powstałe wskutek tarcia powstają na skutek ocierania się o skórę linek, sznurów, ale także wskutek ześlizgnięcia się po twardej powierzchni. Również w tych przypadkach metodą leczenia z wyboru jest dokładne oczyszczenie uszkodzonego miejsca i jego ochrona za pomocą opatrunku.

Właściwe oparzenie słoneczne występuje u koni rzadko, może jednak do niego dojść w gorących miesiącach letnich, szczególnie na niepigmentowanych bezwłosych miejscach na nosie (ryc. 2).

Odleżyny

Ryc. 3. Koń z odleżynami w miejscach, w których kości znajdują się bezpośrednio pod skórą. Koń w okresie zdrowienia po ciężkiej niezborności z długotrwałym zaleganiem spowodowanym zakażeniem wywołanym przez EHV-1.

Ryc. 4. Zalegające źrebię z zapaleniem mózgu wywołanym przez Streptococcus zooepidemicus – znaczne odleżyny na głowie.

Ryc. 5. To samo źrebię co na ryc. 4 ze zmianami na kończynach. Zwierzę poddano eutanazji.

Ryc. 6. U tego źrebięcia w okresie zdrowienia po ciężkiej biegunce doszło do powstania znacznych odleżyn na stawie łokciowym i skokowym. Wszystkie zmiany uległy wygojeniu w ciągu kilku miesięcy, pozostawiając niewielkie blizny.

Odleżyny (decubitus) tworzą się wskutek zmniejszonego ukrwienia obszarów skóry, powodowanego długotrwałym uciskiem na miejsca, w których wyniosłości kostne leżą bezpośrednio pod skórą (bark, biodro). Powoduje to martwicę, najpierw naskórka, a potem także skóry właściwej. Szczególną skłonność do tworzenia odleżyn obserwuje się przede wszystkim u zwierząt z zaburzeniami krążenia (ryc. 3, 4, 5 i 6).