Doniesienia dotyczące połknięcia przez psy materiału wybuchowego o nazwie C-4 pochodzą z dziewięciu stanów USA, a także z tak odległych rejonów świata jak Kandahar w Afganistanie.

C-4 (Composition 4) to wojskowy plastyczny materiał wybuchowy odznaczający się dużą prędkością detonacji. Substancją wybuchową w C-4 jest cyklotrimetylenotrinitroamina (C₃H₆N₆O₆), powszechnie nazywana heksogenem, cyklonitem lub RDX (od ang. royal demolition explosive). Substancja ta ma postać białego krystalicznego proszku lub kryształów. Dodatkowymi składnikami są: spoiwo, olej silnikowy oraz plastyfikatory. C-4 zawiera również 2,3-dimetylo-2,3-dinitrobutan (DMDNB), który w oddziałach bezpieczeństwa pełni funkcję chemicznej substancji znakującej.

Cyklonit ma większą siłę wybuchu niż trinitrotoluen (TNT) i bywa z nim łączony, np. w przypadku bomb lotniczych, min oraz torped. Cyklonit znajduje również zastosowanie w produkcji bezdymnych prochów, a niekiedy także jako rodentycyd, zwłaszcza jako trutka na szczury.¹ Istnieją doniesienia o zatruciach C-4 u ludzi zażywających substancje psychoaktywne nie w celach leczniczych.²

Właściwości farmakokinetyczne i toksyczność

Po połknięciu cyklonit może powodować działania niepożądane ze strony ośrodkowego układu nerwowego, nerek oraz przewodu pokarmowgo.³ Prawdopodobny patomechanizm objawów neurologicznych wiąże się ze zmianami aktywności cholinoesterazy w tkance mózgowej, zmniejszeniem aktywności monoaminooksydazy, działaniem antagonistycznym w stosunku do receptorów GABA oraz hamowaniem szlaków sygnałowych glutaminianu.³

W warunkach doświadczalnych pojedyncza dawka doustna C-4 wynosząca 14 mg/kg m.c. okazała się śmiertelna dla psa. Do wystąpienia objawów doszło po 7,5 godzinach od połknięcia substancji przez psa, a po 18 godzinach od ekspozycji nastąpiła śmierć zwierzęcia. Zaobserwowane objawy kliniczne obejmowały obrzęk błon śluzowych, gorączkę, częstoskurcz, hiperwentylację, okresowe drżenia, sztywność mięśni oraz drgawki. Nie wprowadzono żadnego leczenia. Stwierdzono, że objawy zatrucia C-4 bardzo przypominają objawy zatrucia strychniną.⁴

Doustna dawka letalna LD₅₀ cyklonitu w przypadku szczurów i myszy jest bardzo zróżnicowana i waha się od 59 do 500 mg/kg m.c. LD₅₀ cyklonitu w postaci grubego granulatu jest trzy razy wyższa niż silnie rozdrobnionego proszku, zawierającego 100 mg/kg C-4 w formie roztworu lub zawiesiny.¹

Badania doświadczalne prowadzone na zwierzętach wykazały, że cyklonit wchłania się po podaniu doustnym, lecz wchłanianie to jest powolne. W oparciu o ograniczoną ilość dostępnych danych dotyczących narażenia ludzi na tę substancję, stwierdzono, że...