Skręcenie głowy i oczopląs to częste objawy kliniczne zespołu przedsionkowego, aczkolwiek samo skręcenie głowy może towarzyszyć także zapaleniu ucha zewnętrznego i innym zaburzeniom powodującym podrażnienie ucha. Układ przedsionkowy pełni kluczową rolę w zachowaniu równowagi i zapobieganiu przewracaniu się zwierząt poprzez utrzymanie i dostosowywanie położenia gałek ocznych, głowy i ciała do kierunku oddziaływania sił grawitacji.

Trudno się zatem dziwić, że choroby układu przedsionkowego odpowiadają za niektóre z najbardziej dramatycznych i niepokojących objawów neurologicznych. Często są to nie tylko skręcenie głowy i patologiczny oczopląs, ale też zez pozycyjny, przewracanie się, toczenie, opieranie, ruchy po okręgu oraz niezborność. Objawy kliniczne choroby układu przedsionkowego mogą wynikać albo z występowania zmian obejmujących narządy receptorowe w uchu środkowym lub gałąź przedsionkową ósmego nerwu czaszkowego (tj. obwodowy zespół przedsionkowy), albo ze zmian w jądrach przedsionkowych pnia mózgu bądź ośrodkach przedsionkowych w móżdżku (tj. ośrodkowy zespół przedsionkowy).

Neuroanatomiczne podstawy choroby

Układ przedsionkowy jest układem czuciowym. Główną jego rolą jest kontrolowanie równowagi, co z reguły przeciwdziała upadaniu zwierzęcia poprzez utrzymanie i dostosowywanie odpowiedniego ustawienia oczu, głowy i ciała w odniesieniu do sił grawitacji. Układ przedsionkowy składa się z narządu receptorowego położonego wewnątrz części skalistej kości skroniowej (ucha wewnętrznego), nerwu przedsionkowego i ośrodka kontroli równowagi w tylnej części mózgu (cztery jądra pnia mózgu położone w przedniej części rdzenia przedłużonego po obydwu stronach komory czwartej mózgu). Narząd receptorowy (woreczek, łagiewka, kanały półkoliste) wykrywa położenie i ruchy głowy w przestrzeni gdy zwierzę stoi lub się porusza. Informacje o położeniu głowy są przekształcane na impulsy elektryczne, które zostają wysłane za pośrednictwem nerwu przedsionkowego do mózgu.

Ośrodek kontroli równowagi w pniu mózgu przetwarza te informacje i przesyła do pozostałych części ciała sygnały mające utrzymać zwierzę w pozycji pionowej (efekt moderujący napięcie mięśni prostowników kończyn po tej samej stronie wywierany za pośrednictwem drogi przedsionkowo-rdzeniowej). Sygnały są też wysyłane do mięśni kontrolujących ruchy gałek ocznych (za pośrednictwem pęczka podłużnego przyśrodkowego i nerwów czaszkowych III, IV i VI), co ma na celu zmianę położenia oczu w zależności od położenia głowy. Również jądra przedsionkowe pnia mózgu odbierają sygnały z wyższych ośrodków przedsionkowych położonych we wzgórzu i ośrodków przedsionkowych w móżdżku (płat kłaczkowo-grudkowy i jądro wierzchu). Te ostatnie wywierają działanie hamujące, głównie na jądra przedsionkowe pnia mózgu. Za pośrednictwem tych szlaków przewodnictwa układ przedsionkowy sprawuje kontrolę nad położeniem oczu, tułowia i kończyn, bazując na położeniu i ruchach głowy.