Ruchliwość
Ocenę nasienia psa pod kątem ruchliwości lepiej przeprowadzać w temperaturze pokojowej niż w temperaturze ciała. Powinno się unikać nagłych spadków temperatury. Według niektórych doniesień dotyczących badań ruchliwości psich plemników w warunkach tropikalnych, przyczyną słabej ruchliwości był brak klimatyzacji w pomieszczeniach laboratoryjnych.
U psów odsetek plemników o ruchu postępowym nie jest zależny od częstotliwości pobrań. Czynnikiem wpływającym negatywnie na ruch plemników może być wiek reproduktora. W badaniach dotyczących mężczyzn odsetek plemników o ruchu postępowym spadał o 0,27% z każdym rokiem po 45. roku życia. U psów prawidłowy udział plemników o ruchu postępowym w ejakulacie powinien wynosić około 70%. Odsetek plemników o ruchu postępowym jest wprost proporcjonalny do odsetka plemników o prawidłowej budowie morfologicznej.
Brak ruchu plemników prawidłowych morfologicznie może wynikać z zanieczyszczeń związanych z pobraniem ejakulatu, obecności toksyn, np. bakteryjnych, nagłych wahań temperatury, rzadziej z ukrytych wad witki.
Do oceny ruchliwości plemników w medycynie człowieka, według WHO 2010, stosuje się następujące stopnie: ruchliwość postępowa (PR), ruchliwość niepostępowa (NP) i brak ruchu (IM).
Do określania jakości nasienia używany jest także komputerowy system CASA (Computer-Assisted Sperm Analysis), który jest najbardziej obiektywnym i kompleksowym systemem do oceny jakości nasienia. Ułatwia on szybką ocenę koncentracji, ruchliwości i wielu innych wskaźników. W medycynie człowieka jest on już powszechnie znany i wykorzystywany, a w andrologii weterynaryjnej funkcjonuje dopiero od niedawna. Pozwala on na ocenę wielu innych parametrów ruchu plemnika, m.in. prędkości linearnej, krzywej prędkości czy bocznego przesunięcia główki. Na podstawie uzyskanych wartości można wyliczyć takie współczynniki jak Semen Quality Score (Współczynnik Jakości Nasienia) czy Sperm Motility Index (Współczynnik Ruchliwości Plemników), które mogą stać się przydatne u psów w leczeniu niepłodności czy w zabiegach biotechnologicznych z użyciem nasienia konserwowanego w niskich temperaturach. Na podstawie współczynników można wyodrębnić pewne subpopulacje plemników, których rola w andrologii weterynaryjnej nie została jeszcze opisana.
Morfologia
Bardzo istotnym parametrem oceny nasienia jest odsetek plemników o prawidłowej budowie. U psów odsetek ten nie zmienia się w zależności od częstotliwości pobrań nasienia. Obserwuje się za to tendencję do wzrostu odsetka plemników o nieprawidłowej morfologii u starszych samców.
Wady morfologiczne plemników dzieli się na pierwotne (powstałe podczas spermatogenezy) oraz wtórne (powstałe w trakcie dojrzewania). Część wad może powstawać w czasie przygotowywania preparatu. Badania przy użyciu mikroskopu kontrastowo-fazowego potwierdziły, że barwienie może prowadzić do wystąpienia defektów akrosomu, wad główki, wstawki czy witki. Do najczęściej spotykanych wad wrodzonych obserwowanych w psim nasieniu należą okrągłe główki, wybrzuszony akrosom, „Dag defect” wstawki i witki, załamanie witki i kropla dalsza witki (ryc. 5). W andrologii człowieka funkcjonuje indeks teratozoospermii (TZI), czyli całkowita liczba wad podzielona przez całkowitą liczbę wadliwych plemników. Indeks (TZI) określa się w skali od 1 do 3. Wartości powyżej 1,6 skorelowane są z niższym wskaźnikiem zajścia w ciążę.
U psów odsetek plemników o prawidłowej budowie powinien przekraczać 60. Parametr ten obliczany jest także przez system CASA, a wyniki są zgodne z wynikami uzyskanymi w tradycyjnych metodach szacowania.
Koncentracja i całkowita liczba plemników
Koncentracja jest mało wartościowym wskaźnikiem przy ocenie jakości nasienia psa, powinno się ją jednak każdorazowo określać. Koncentracja pomnożona przez objętość daje całkowitą liczbę plemników w ejakulacie. U psów prawidłowy ejakulat powinien zawierać powyżej 300 milionów plemników. Całkowita liczba plemników może zmniejszać się wraz ze zwiększoną częstotliwością pobrań nasienia, co jest związane z wyczerpywaniem się rezerwy plemników znajdujących się w najądrzach. Dlatego też, jeśli planujemy pobieranie nasienia lub krycie, najlepiej robić to w odstępach minimum 2-5-dniowych. Ponadto całkowita liczba plemników w ejakulacie jest wprost proporcjonalna do wielkości jąder. Stres i ból mogą powodować u psów azoospermię lub oligozoospermię (1, 2). Tradycyjną metodą określania koncentracji jest użycie hemocytometru.
Określanie obecności i liczby innych komórek
W nasieniu spotyka się komórki pochodzące z gruczołu krokowego, komórki nabłonka cewki moczowej, spermatogonia, erytrocyty i(lub) komórki nacieku zapalnego. Ich identyfikacja i ustalenie liczby są bardzo pomocne w rozpoznawaniu zaburzeń jakości nasienia psów. Obecność komórek zapalnych nie koreluje ściśle ze wzrostem liczby bakterii w nasieniu. W jednej z prac w 44 przypadkach braku obecności w nasieniu komórek zapalnych wyhodowano bakterie tlenowe (1, 4). Poza tym ważna jest także ocena składu płynu nasiennego – składu wydzieliny gruczołu krokowego, białek, enzymów i elektrolitów, których ilość zmienia się w zależności od stanu zdrowotnego samca (głównie choroby gruczołu krokowego), częstotliwości pobrań, wieku itp. (4, 5).
