15/03/2018
Badanie narządu wzroku można przeprowadzać w prezentacji B, uzyskując klasyczny obraz w skali szarości, lub w prezentacji A w postaci linii wychyleń amplitudy na wykresie. W praktyce u zwierząt stosuje się głównie prezentację B, a obraz A wykorzystuje się przede wszystkim do dokonania pomiarów struktur gałki ocznej lub ewentualnie do ilościowego różnicowania zmian w obrębie gałki ocznej. Wielu autorów uznaje, że pomiary dokonywane obiema tymi metodami są porównywalne. W praktyce więc zastosowanie prezentacji A w badaniu przeglądowym u zwierząt jest – jak już wspomniano – ograniczone, a w ocenie struktur oczodołu mało przydatne i sprowadzające się głównie do ilościowej oceny ściśliwości wykrytych struktur, według niektórych autorów dokładniejszej niż w prezentacji B.
Ponieważ, jak zaznaczono, prezentacja A jest rzadko wykorzystywana, w szczególności w badaniu okolicy zagałkowej, wystarczający jest klasyczny aparat ultrasonograficzny. Istotna jest natomiast stosowana głowica. Do badania przydatne są sondy 7,5-12 MHz, choć do wstępnego badania, szczególnie okolicy zagałkowej, wystarczająca może być już częstotliwość ok. 6,5 MHz.
Oczodół ma kształt czterościennej piramidy z centralną osią długą przebiegającą od jego wejścia, nieco dośrodkowo i ku górze do szczytu. Dzięki swym częściowo kostnym ścianom oczodół jest wyraźnie ograniczoną przestrzenią, w której znajdują się: nerw wzrokowy, mięśnie gałki ocznej, gruczoł łzowy, naczynia krwionośne i nerw okoruchowy oraz ciało tłuszczowe oczodołu, wypełniające pozostałą przestrzeń. Należy zaznaczyć, że u psów i kotów ściany dolna i boczna oczodołu są zbudowane z tkanek miękkich.
Ryc. 1. Prawidłowa budowa struktur oczodołu. Widoczne szerokie, hipoechogenne pasmo nerwu wzrokowego, ukośnie lewostronnie ułożone pasmo mięśniowe, hiperechogenne ciało tłuszczowe oraz ściany oczodołu.
Jedną z wyraźniej widocznych w badaniu USG struktur oczodołu jest nerw wzrokowy, występujący w postaci wyraźnego pasma o obniżonej echogeniczności. Kontrastuje ono z otaczającymi, silnymi odbiciami wiązki ultradźwięków od tkanki tłuszczowej oczodołu (ryc. 1). Łatwa w związku z tym do precyzyjnego umiejscowienia okolica tarczy nerwu wzrokowego jest bardzo istotnym punktem topograficznym także przy określaniu charakteru i zasięgu wewnątrzgałkowych procesów patologicznych. W badaniu oczodołu odległość pomiędzy brodawką nerwu wzrokowego a tylną kostną częścią oczodołu może mieć porównawcze znaczenie diagnostyczne, umożliwiające ocenę objętości tkanek zagałkowych.
Z uwagi na bardzo silne odbicia ultradźwięków od tkanki łącznej ciała tłuszczowego oczodołu, mięśnie gałki ocznej uwidaczniają się jako struktury o niższej echogeniczności od otaczających tkanek (także od ściany gałkowej). Umożliwia to dość dokładne prześledzenie ich przebiegu, ocenę grubości i miejsca przyczepów. Mięśnie gałki ocznej znajdujące się w oczodole układają się na kształt stożka o podstawie w okolicy równikowej gałki ocznej i wraz z łączącą je, niewidoczną w obrazie błoną międzymięśniową dzielą oczodół na część wewnątrz- i zewnątrzstożkową. Przestrzeń wewnątrzstożkowa jest od przodu ograniczona przez gałkę oczną. Opisany podział przestrzeni oczodołu jest czasem przydatny do oceny lokalizacji procesów patologicznych wykrywanych w trakcie badania ultrasonograficznego.
Przestrzeń Tenona, otaczająca gałkę oczną od strony oczodołu, z uwagi na swe rozmiary może w badaniu ultrasonograficznym uwidaczniać się jedynie w przypadku patologicznego procesu gromadzenia się płynu w tym obszarze. Stanowi wówczas bezechową, zwykle wąską przestrzeń umiejscowioną bezpośrednio za gałką oczną.
W rutynowym badaniu ultrasonograficznym możliwość oceny naczyń oczodołu była bardzo ograniczona. Pełniejsze informacje o tych strukturach uzyskuje się za pomocą badania doplerowskiego.
W warunkach prawidłowych nie można uwidocznić także gruczołu łzowego. W przypadku jego powiększenia można stwierdzić jego obecność w skroniowo-górnej części oczodołu, poza stożkiem mięśniowym.
Badanie ultrasonograficzne jest pomocne w rozpoznawaniu zarówno chorób mięśni gałki ocznej, nerwu wzrokowego, gruczołu łzowego, naczyń krwionośnych, jak i przy ocenie tkanki łącznej i tłuszczowej wypełniających przestrzeń pomiędzy nimi. Pozwala również na ocenę pewnych procesów toczących się w zatokach i penetrujących poprzez ściany do oczodołu (ropne zapalenia, nowotwory, torbiele śluzowe) lub zaburzeń przebiegu samych kostnych ścian, np. w wyniku chorób kostnych struktur trzewioczaszki, jak osteopatia czaszkowo-żuchwowa. Często jednak nie ma możliwości pełnego różnicowania zmian zapalnych od nowotworowych.
Ryc. 2. Zapalenie mięśni. Widoczne regularne pogrubienie pasm mięśni okoruchowych z obniżeniem ich echogenności.
Mięśnie gałki ocznej są miejscem, w którym stwierdza się między innymi zmiany w przypadkach choroby Basedowa. Dochodzi wtedy do ich pogrubienia, a z czasem obniżenia ich echogeniczności. Mogą one ponadto być siedliskiem stanów zapalnych, na przykład przy zapaleniu eozynofilowym, oraz guzów rzekomych (masa tkankowa przerostowo-zapalna) lub przerzutów nowotworowych. W procesie zapalnym, jak już wspomniano, pasma mięśniowe w obrazie ulegają zazwyczaj pogrubieniu, z zachowaniem jednak prawidłowej struktury (ryc. 2). Warto zaznaczyć, że proces ten może dotyczyć jednego mięśnia lub całej ich grupy. Wobec zmian w obrazie mięśni, zwłaszcza występujących w obu oczodołach, konieczne jest wykonanie badań dodatkowych w celu wykluczenia chorób uogólnionych (np. choroby tarczycy).
W niektórych więc przypadkach istotne z diagnostycznego punktu widzenia jest przeprowadzenie pomiarów grubości mięśni. By wyniki były miarodajne, można to jednak przeprowadzać jedynie w momencie centralnego, spoczynkowego ustawienia gałki ocznej. U zwierząt precyzyjny pomiar średnicy mięśni okoruchowych jest niemożliwy z uwagi na brak współpracy ze strony pacjenta, i co za tym idzie – różną grubość pasma mięśniowego w zależności od stopnia skurczu. W związku z tym uzyskane wyniki należy traktować jako przybliżone. Pomocna w dokładniejszej ocenie ww. pasm może być premedykacja.
Ryc. 3. Deformacja nerwu wzrokowego – podejrzenie procesu nowotworowego. Widoczne nieregularne poszerzenie pasma nerwu.
W nerwie wzrokowym można stwierdzać zmiany zapalne, choroby nowotworowe, wady rozwojowe. U zwierząt zmiany dotyczące nerwu wzrokowego występują rzadko, można tu czasem spotkać zmiany zapalne przy nosówce, FIP kotów, toksoplazmozie czy pourazowe. Proces patologiczny tego narządu powoduje przede wszystkim jego poszerzenie, często z nieregularną strukturą wewnętrzną i krawędzią, czasem z obecnością zmian aechogennych mogących odpowiadać ogniskom martwiczym (ryc. 3). Jednoznaczne zróżnicowanie zapalenia od nowotworu na podstawie obrazu jest trudne. Przy procesie zapalnym spotyka się raczej zmiany o regularnym rozkładzie ech i o regularnej krawędzi. Są jednak guzy powodujące deformacje także o regularnej krawędzi i strukturze. Zarówno przy nowotworze, jak i w zapaleniu może wystąpić obrzęk i wysunięcie tarczy nerwu wzrokowego, czasem z nieznaczną deformacją uciskową gałki. Do rzadko spotykanych zmian w obrazie należy tzw. poszerzenie okołonerwowe, polegające na poszerzeniu pasma nerwu ze zdwojeniem jego pochewki, co wynika z obecności warstwy płynu w wyniku podwyższonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Czasem można stwierdzić wady rozwojowe nerwu wzrokowego w postaci zaburzeń jego kształtu, szczególnie zwężenia, albo też przy wrodzonej wadzie u psów collie (szczelina w okolicy tarczy nerwu wzrokowego, wpuklenie tylne ciała szklistego, odklejenie siatkówki).
Ryc. 4. Deformacja okolicy skroniowo-górnej, przemieszczająca gałkę oczną tylno-dolnie i wskazująca na guz gruczołu łzowego.
Niezmieniony gruczoł łzowy jest niewidoczny w badaniu ultrasonograficznym. Rozpoznawane tu choroby to torbiele, zmiany zapalne oraz występujące rzadko nowotwory. Proces patologiczny nerwu należy podejrzewać w przypadku stwierdzenia zmian patologicznych w okolicy grzbietowo-bocznej oczodołu (ryc. 4). Zmiany złośliwe ograniczają się zazwyczaj do ww. rejonu, podczas gdy zmiany zapalne lub guzy rzekome rozprzestrzeniają się także na inne struktury oczodołu.
