Rozpoznanie
Rozpoznanie ustala się z reguły na podstawie wywiadu i objawów klinicznych. Dalsze postępowanie uzależnia się od efektów leczenia.
Właściciele kotów zgłaszają się najczęściej po poradę, kiedy objawy kliniczne są bardzo wyraźne (np. całkowity brak oddawania kału przez dłuższy czas) lub kiedy stan ogólny kota jest na tyle alarmujący, że wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Powodem tego jest fakt, że wolno narastające zaburzenia najczęściej są nie do uchwycenia we wczesnej fazie.
W przypadku zaparcia objawem najczęściej opisywanym przez właściciela jest napinane się kota w celu oddania kału. Należy ustalić, czy napinanie się ma związek z utrudnionym oddaniem kału, czy moczu. Kał jest oddawany z ogonem podniesionym, mocz zaś z ogonem opuszczonym (ryc. 1 i 2), a w badaniu klinicznym powiększenie pęcherza wskazuje na zatkanie dróg moczowych, natomiast macalne powiększenie okrężnicy – na możliwość okrężnicy olbrzymiej.
W badaniu per rectum stwierdza się obecność mas kałowych, ewentualne zachyłki odbytnicy, guzy w miednicy lub nieprawidłowy przebieg kanału miednicznego na skutek źle zrośniętych złamań. Guzy, uszkodzenia miednicy, kręgosłupa, zaburzenia rozwojowe, których nie udaje się wykazać w badaniu klinicznym, można wykryć badaniem RTG w projekcji bocznej oraz grzbietowo-brzusznej. Badanie USG ma niewielkie znaczenie w diagnostyce okrężnicy olbrzymiej, choć stanowi dobre uzupełnienie całości rozpoznania i pozwala wykluczyć np. rozsiany proces nowotworowy lub inne choroby.
Wyniki badania laboratoryjnego krwi u kotów z okrężnicą olbrzymią najczęściej są w granicach normy, jednak ocena ewentualnego odwodnienia albo innych wskaźników stanu pacjenta powoduje, że należy takie badanie wykonywać w każdym przypadku. Rozpoznanie idiopatycznej okrężnicy olbrzymiej ustalamy bowiem wtedy, kiedy wykluczone zostaną wszystkie znane przyczyny prowadzące do jej wystąpienia.
W badaniu retrospektywnym przypadków przyjmowanych w Klinice ELWET w latach 2000-2010 stwierdzono 151 przypadków zaparć u kotów z rozpoznaną koprostazą (RTG lub klinicznie), z wykluczeniem przypadków zaparć pourazowych, których stwierdzono 58. Z całej grupy stwierdzonych koprostaz 121 (74,2%) przypadków to sytuacje jednorazowe, które ustąpiły po zastosowaniu leczenia zachowawczego bądź dotyczyły pacjentów jednorazowo przyjętych w Klinice i nieznana jest dalsza historia ich choroby. Dwadzieścia pięć (16,6%) przypadków to nawracające zaparcie bez rozpoznania okrężnicy olbrzymiej. W czternastu (9,3%) przypadkach rozpoznano okrężnicę olbrzymią, w tym siedem (4,6%) przypadków leczono metodami zachowawczymi, a siedem (4,6%) ze wskazaniem do usunięcia okrężnicy (z różnych przyczyn jednak zabiegi się nie odbyły). Wykonano trzy (1,9%) zabiegi usunięcia okrężnicy. We wszystkich przypadkach efekty leczenia były zadowalające, w dwóch przypadkach wystąpiły biegunki.
Leczenie
Postępowanie w leczeniu okrężnicy olbrzymiej zależy od przyczyny choroby. Wstępne działania są niezależne od przyczyny. Różnice pojawiają się w postępowaniu długoterminowym.
Postępowanie wstępne
Pierwszym krokiem jest wyrównanie odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych oraz kwasowo-zasadowych. U pacjentów z przewlekłymi zaparciami kluczowe jest utrzymanie prawidłowego nawodnienia. Następnie należy uwolnić okrężnicę od nadmiaru kału. Wykonuje się to poprzez lewatywy z ciepłej wody lub roztworu fizjologicznego (0,9% NaCl). Pojedynczy wlew przy wykonywaniu lewatywy powinien mieć objętość 5-10 ml/kg. Jako wspomaganie lewatyw stosuje się wlewki z oleju parafinowego (ok. 5 ml na kota) i środki nawilżające (dokuzan sodu – preparat Laxol czopki doodbytnicze 100 mg). W przypadkach mas kałowych bardzo opornych na upłynnienie i zbyt dużych do wydalenia można delikatnie rozkruszyć je małymi kleszczami naczyniowymi, gdy znajdują się blisko odbytu. Pierwszy zabieg usuwania kału należy przeprowadzić w sedacji lub znieczuleniu ogólnym (jeżeli stan zwierzęcia na to pozwala). Znieczulenie pozwala na efektywne skrócenie procesu usunięcia mas kałowych. Przytomny kot nie pozwoli na długotrwale manipulowanie i wykonywanie stosunkowo bolesnych zabiegów w odbycie.
Nawodniony kot ze wstępnie oczyszczoną odbytnicą i z namoczoną treścią okrężnicy może zostać odesłany do domu z zaleceniami terapii wspomagającej, jeżeli jego stan ogólny nie wymaga hospitalizacji. Farmakologiczne wspomaganie można uzyskać, podając cyzapryd (1 mg/ /kg co 8 godzin lub 1,5 mg/kg co 12 godzin doustnie). Działanie pobudzające motorykę przewodu pokarmowego wykazują także antagoniści receptorów H2, np. ranitydyna (3,5 mg/kg 2 razy dziennie doustnie). Łagodne środki przeczyszczające, takie jak laktuloza (0,2 mg/kg 3 razy dziennie doustnie) i(lub) olej parafinowy doustnie (5-10 ml na kota dziennie w 3-5 podaniach) oraz jako wlewki doodbytnicze (1-2 ml/kg 1-2 razy dziennie), pobudzają motorykę okrężnicy. Lewatywy są źle tolerowane i właściciel raczej nie da rady robić ich w domu. Ponadto, ze względu na ryzyko uszkodzenia ściany jelita, należy je wykonywać w warunkach ambulatoryjnych. Wskazaniem do powtarzania lewatyw jest brak spontanicznej defekacji w ciągu 24 godzin od pierwszej lewatywy.
Leczenie zachowawcze powinno być prowadzone przez kilka dni aż do uzyskania spontanicznych wypróżnień. Jednocześnie wprowadza się leczenie dietetyczne, które ma na celu zapobieganie nawrotom.
