Przewlekłe zaparcie i okrężnica olbrzymia u kotów – problem w codziennej praktyce

Leczenie dietetyczne

Jak wspomniano, żywienie kota w trakcie leczenia przewlekłego zaparcia z podejrzeniem okrężnicy olbrzymiej powinno dostarczać odpowiednią ilość wody, zarówno w postaci wody pitnej, jak i wody zawartej w pokarmie. Z tego względu zdecydowanie lepiej nadają się do tego celu pokarmy wilgotne. Ponadto takie surowce jak wątroba, mleko mają działanie lekko rozmiękczające kał. By zachęcić kota do picia, można dodawać do wody niewielkie ilości rosołu lub wywaru z mięsa.

Czynnikiem wspomagającym pracę jelita grubego jest przede wszystkim włókno pokarmowe. Jego lecznicza zawartość w pokarmie nie jest jednak jednoznacznie ustalona. Zawartość włókna w pokarmie jest najczęściej określana jako tzw. włókno surowe. Oznaczanie jego zawartości jest regulowane prawnie i istnieje obowiązek podawania jej na opakowaniach karm gotowych. Z punktu widzenia dietetyki nie jest to precyzyjny wskaźnik, ponieważ część włókna całkowitego (około 50%) nie jest wykazana w tej analizie. Bilansując dawki pokarmowe diet stosowanych w leczeniu zaparć (i nie tylko), należy brać pod uwagę całkowitą zawartość włókna, o ile jest ona dostępna.

Podstawową cechą włókna pokarmowego jest to, że nie ulega ono trawieniu. Przechodzi w formie praktycznie niezmienionej do jelita grubego, gdzie podlega częściowej fermentacji przez bakterie. Ze względu na łatwość ulegania fermentacji rozróżnia się dwa rodzaje włókna pokarmowego – włókno rozpuszczalne i nierozpuszczalne.

Włókno rozpuszczalne może pochodzić z buraka cukrowego, dyni, cykorii, nasion babki płesznika (Plantago psyllium), pektyn z marchwi i owoców. Jego źródłem jest także guma guar – dodatek do żywności oznaczony jako E412, stosowany jak czynnik zagęszczający i stabilizujący produkty. Włókno rozpuszczalne ma duże zdolności wiązania wody i tworzenia żelów, ponadto łatwiej poddaje się fermentacji bakteryjnej. Wyjątkiem jest włókno z nasion babki płesznika (psyllium). Produkty fermentacji odżywiają błonę śluzową okrężnicy, regulują jej funkcje (wydzielanie i motorykę), obniżają pH treści i stabilizują skład flory bakteryjnej.

Włókno nierozpuszczalne to głównie celuloza pochodząca z materiału roślinnego, takiego jak łupiny nasion, liście itp. Włókno nierozpuszczalne nie ulega intensywnej fermentacji w jelicie grubym, stanowiąc dużą część masy kałowej. Dzięki temu mechanicznie stymuluje pracę jelit. Niektóre związki chemiczne wchodzące w skład włókna nierozpuszczalnego mają zdolność wiązania wody.

Leczenie zaparć poprzez dodatek włókna pokarmowego powinno uwzględniać zarówno włókno rozpuszczalne, jak i nierozpuszczalne. Karmy komercyjne zawierające zwiększoną ilość włókna pokarmowego są przeznaczone do leczenia zaparć lub otyłości. Zawartość włókna pokarmowego wyrażona jako włókno surowe wynosi w tych karmach 5-7% w produktach suchych i ok. 2-3% w produktach mokrych. Alternatywnie można stosować pokarmy standardowe i uzupełniać je włóknem z otrąb pszennych, mielonego siemienia lnianego lub innych. Ilość dobieramy na zasadzie prób. Zawartości włókna ogólnie uznawane za normalne wynoszą do 5% suchej masy, lekko podwyższone – 5-10% suchej masy, średnio podwyższone – 10-15% suchej masy i znacznie podwyższone – 15-30% suchej masy (7).

Tabela II. Porównanie cech włókna pokarmowego i oddziaływania na przewód pokarmowy włókna rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego

Lecząc zachowawczo zaparcie z podejrzeniem okrężnicy olbrzymiej, musimy się jednak liczyć z tym, że zmiany w ścianie jelita mogą być już tak zaawansowane, że dodatkowe ilości włókna pokarmowego tylko pogłębią zaburzenie. Dochodzi do tego w momencie kiedy okrężnica traci całkowicie zdolność reakcji na rozciąganie. Ważne jest więc, by dobierać dietę odpowiednio do objawów (tab. II).

Włókno pokarmowe ma dodatkowo niekorzystny wpływ na smakowitość pokarmu. Nadmiar włókna powoduje zmniejszenie spożywania pokarmu, prowadząc w skrajnych przypadkach do niedożywienia.

Leczenie chirurgiczne

Jedynie w przypadkach kiedy nie ma stwierdzonych znanych przyczyn zaparcia, można podejmować się chirurgicznej korekty okrężnicy, co najczęściej oznacza całkowite jej wycięcie. Zaleca się usuwanie okrężnicy u kotów, u których zaparcie trwało dłużej niż 6 miesięcy. Kiedy zaparcie mechaniczne trwało krócej, należy usunąć przeszkodę (guz, źle zrośnięte złamanie miednicy itp.) i stosując leczenie zachowawcze, podjąć próby przywrócenia prawidłowej funkcji okrężnicy. Jeżeli na skutek powikłań doszło do powstania przepukliny okołoodbytowej, resekcja okrężnicy powoduje ustąpienie objawów klinicznych (8). Omówienie technik operacyjnych czytelnik znajdzie w innych opracowaniach (1).

Żywienie pooperacyjne po całkowitej resekcji okrężnicy powinno składać się początkowo z wysoko strawnych, niskoresztkowych pokarmów. Po 10 dniach od operacji można wprowadzać pokarmy o standardowej strawności, ale nadal niskoresztkowe (niska zawartość włókna pokarmowego, popiołu i niestrawnych białek). Taka dieta powinna być utrzymana aż do osiągnięcia pełnej sprawności trawiennej i absorpcyjnej, co wiąże się z przejęciem czynności okrężnicy przez tylną część jelita cienkiego. Skuteczność leczenia chirurgicznego jest stosunkowo wysoka (9).

Podsumowanie

Zaparcie u kotów jest dosyć często spotykanym zaburzeniem pokarmowym. Okrężnica olbrzymia jest objawem długotrwałego i nasilonego problemu z oddawaniem kału i powstaje w zauważalnym, ale stosunkowo niewielkim odsetku przypadków zaparcia. Wczesne rozpoznawanie przyczyn i ich usunięcie oraz odpowiednie postępowanie (przede wszystkim dietetyczne) może pomóc w łagodzeniu objawów lub całkowitym ich wyeliminowaniu. Idiopatyczna okrężnica olbrzymia stanowi problem diagnostyczny i terapeutyczny ze względu na fakt, że patofizjologia tego zaburzenia nie jest do końca poznana. Z tego powodu rokowanie dotyczące efektywności leczenia jest niepewne. W sytuacjach kiedy zaburzenie utrzymuje się długo (powyżej 6 miesięcy), wskazane jest leczenie operacyjne. Zalecana jest całkowita resekcja okrężnicy, ponieważ wydaje się najlepszym rozwiązaniem w leczeniu idiopatycznej okrężnicy olbrzymiej u kotów w porównaniu z resekcjami częściowymi. Leczenie zachowawcze daje bardzo dobre wyniki w mniej zaawansowanych stanach przewlekłego zaparcia.