Widziane kocim nosem – wpływ węchu na zachowanie kota

Karanie kota w sytuacji pojawienia się uciążliwych zachowań związanych ze znaczeniem odchodami lub niewytłumaczalną agresją może jedynie spowodować, że objawy nasilą się – oto zaniepokojony kot ma kolejny powód, by czuć się niekomfortowo, i widzi jeszcze większą potrzebę powzięcia działań prewencyjnych.

Mimo że świat widziany kocim nosem pozostanie dla człowieka niewyjaśnioną do końca zagadką, dysponując tym, co wiemy dziś o kociej komunikacji węchowej, możemy podjąć odpowiednie i skuteczne działania.

Jeżeli wprowadzamy do domu nowe zwierzę, zwłaszcza kolejnego kota, aby złagodzić związane z tym emocje po obu stronach, trzeba zacząć poznawanie osobników ze sobą od wzajemnej wymiany zapachów. Można to zrobić najprościej, wymieniając pokoje, w których koty pozostają w izolacji, lub naprzemiennie gładząc ich futerka, zwłaszcza w okolicy głowy i ogona. Feromony terytorialne właściwe dla danego kota można też zebrać kawałkiem bawełnianego materiału, pocierając nim w okolicy policzków i brody jednego osobnika. Taki kompres familiaryzacyjny należy przenieść, pocierając nim drugiego kota lub, jeżeli ten jest bardzo zaniepokojony, umieścić go w jego pobliżu, tak aby mógł spokojnie zapoznać się z obcym zapachem. Pomocne może być dodanie do kuwety jednego kota odrobiny użytego żwirku z kuwety drugiego. Dopiero po pewnym czasie od takiej prezentacji, gdy koty już nie reagują nerwowo na swój zapach, można je sobie pokazać. Takie działania prewencyjne, polegające na rozpoczęciu od wzajemnej prezentacji zapachów, są wskazane także, gdy jeden kot wraca od lekarza albo z wystawy (ważne, aby jak najszybciej nabrał zapachu „gniazda”) lub gdy nagle wybucha konflikt między kotami domownikami, powodujący konieczność oddzielenia kotów od siebie i powolnego oswajania ich ze sobą od nowa poprzez wymianę zapachów.

Bardzo istotne jest umożliwienie kotu zaspokajania jego potrzeby zostawiania znaku swojej obecności poprzez drapanie. Często pozwala to uniknąć sytuacji, gdy poirytowany lub zaniepokojony kot zaczyna znaczyć moczem lub kałem. Jeżeli kot czuje potrzebę drapania, będzie to i tak robił, dla właściciela jest jednak ważne, żeby robił to, nie niszcząc cennych sprzętów. Rodzaj i lokalizacja drapaków nie powinny być przypadkowe – najlepiej sprawdza się respektowanie tego, co pokazuje kot, który drapie w miejscach strategicznie istotnych z jego punktu widzenia. Jeżeli kot czuje potrzebę budowania zapachowych zasieków przed niebezpieczeństwem, które jego zdaniem grozi mu z zewnątrz, i używa do tego moczu, czasami może pomóc ustawienie drapaków w miejscach wybranych na wypróżnianie się.

Feromony syntetyczne

Istotną pomocą przy radzeniu sobie z niepożądanymi zachowaniami kota wynikającymi z odbioru sygnałów węchowych jest wykorzystanie feromonoterapii przy użyciu syntetycznych analogów kocich feromonów policzkowych. Aktualnie dostępne są dwie frakcje syntetycznych feromonów:

• frakcja F3 wydzieliny policzkowej o nazwie handlowej FELIWAY, występująca w postaci dyfuzora do kontaktu i w sprayu
• frakcja F4 o nazwie FELIFRIEND (obecnie preparat jeszcze niedostępny na rynku polskim).

Terapia zaburzeń behawioralnych może składać się zarówno z technik biologicznych, jak i polegających na zmianie zachowania. Obie te techniki wpływają modyfikująco na fizjologię mózgu zwierzęcia, ale nieco inaczej. Uważa się, że terapia biologiczna oddziałuje bezpośrednio na komórki mózgu, natomiast terapie behawioralne, poprzez wprowadzenie nowych informacji pamięciowych, powodują nowe zachowania. Syntetyczne analogi feromonów stymulują swoiste receptory feromonów naturalnych, modyfikując w ten sposób reaktywność mózgu, przez co pomagają kotu w nauce nowych strategii przystosowania się do niepokojącego otoczenia. Oczekiwane efekty można uzyskać dzięki odpowiedniemu doborowi feromonu i strategii jego użycia. Uspokajające feromony znakowania socjalnego zwane są feromonami podstawowymi, ponieważ powodują pewne modyfikacje stanu emocjonalnego i zmieniają prawdopodobieństwo wystąpienia niektórych zachowań. W celu zmiany zachowań kota, np. aby ograniczyć znaczenie moczem lub drapanie w miejscach niepożądanych przez właściciela, wywołane zaniepokojeniem, można używać preparatu Feliway na trzy sposoby:

• Suplementacyjnie, gdy mamy do czynienia z przygnębionym lub starzejącym się osobnikiem, co nasuwa podejrzenie spadku wydzielania feromonów albo zachowań mających na celu ich rozprzestrzenianie. Często zastosowanie syntetycznych preparatów powoduje spontaniczny nawrót ocierania się policzkami o nieznane przedmioty lub osobniki.
• W celu zmylenia zwierzęcia – aby zasugerować mu, że oznaczyło coś samo i tym samym wspomożenie go w budowaniu bariery zapachowej dla zewnętrznego czynnika postrzeganego przez kota jako zagrożenie. Do terapii agresji między kotami lub agresji międzygatunkowej (kot–pies, kot–człowiek) pomocne może być zastosowanie frakcji F4. Oznaczenie nieznajomego osobnika, np. nowego kota lub psa wprowadzanego do domu, preparatem Felifriend wprowadza kota-rezydenta w błąd, sugerując mu, że przybysz pachnie znajomo, więc jest mniej groźny. Odrobina takiego preparatu na rękach lekarza weterynarii może spowodować spokojniejsze zachowanie się kota podczas badania.
• Jako stymulatora emocjonalnego. Obserwacje kotów leczonych preparatem Feliway pokazują zmniejszenie nasilenia niepożądanego z punktu widzenia właściciela znaczenia terytorium, a także większą chęć do polowania i zabawy oraz lepszy apetyt. Uważa się, że efekt ten jest uzyskiwany nie tylko dlatego, że rozprzestrzenienie syntetycznego feromonu zmniejsza u kota potrzebę umieszczania własnego, znajdującego się np. w moczu, ale ma związek ze zmniejszeniem ogólnego niepokoju zwierzęcia. Efekt uspokajający jest widoczny, gdy Feliway jest stosowany w terapii zaburzeń zachowania związanych z transportem kotów i w zapobieganiu utracie apetytu, np. u zestresowanych osobników poddawanych hospitalizacji.

Terapia niepożądanych zachowań kotów przy wykorzystaniu naturalnych lub syntetycznych feromonów jest łatwa do zastosowania, naturalna i skuteczna dzięki wykorzystaniu wiedzy o naturalnych sposobach komunikacji stosowanych przez koty. Daje dobre efekty przy połączeniu z terapią behawioralną dostosowaną do konkretnego przypadku, prowadzoną pod kierunkiem specjalisty, ponieważ feromony to jedynie substancje przenoszące sygnały, które nie przenikają w głąb organizmu i ze względu na brak skutków ubocznych można je stosować u zwierząt chorych lub starych.

Podsumowanie

Mając podstawową wiedzę o roli i sposobie, w jaki koty porozumiewają się ze światem, używając zmysłu węchu, można uniknąć wielu niepożądanych sytuacji. Ważne jest więc, aby każdy, kto żyje w bliskim, domowym związku z kotem, zdawał sobie sprawę, jak ważne jest dla jego pupila to, co wywąchał.