W ostatnich czasach wzrasta zainteresowanie dyscyplinami sportu z udziałem psów. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na osiągane wyniki sportowe jest żywienie. Szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiednią podaż wysokowartościowego białka, witamin i składników mineralnych. Najlepszym źródłem białka jest mięso. W przypadku psów sportowych wykonujących wyczerpujący wysiłek fizyczny może zachodzić konieczność stosowania dodatków pokarmowych zawierających niektóre witaminy i pierwiastki.

Białko

Ryc. 1. Charty wymagają pokarmu o umiarkowanej zawartości białka. Nadmierna podaż tego składnika może negatywnie wpływać na osiągane wyniki sportowe. Chart angielski whippet z hodowli „Lazarus”.

Wysiłek fizyczny pobudza w organizmie procesy kataboliczne. Dochodzi wówczas do zwiększenia degradacji licznych białek ustrojowych. Nasilony katabolizm objawia się między innymi hipoglobulinemią, często obserwowaną u psów zaprzęgowych systematycznie poddawanych wyczerpującemu treningowi. U psów tych niskie stężenie globulin w surowicy krwi ulega dodatkowemu obniżeniu w trakcie ćwiczeń (20). Spośród globulin szczególną uwagę należy zwrócić na immunoglobuliny, gdyż ich niskie stężenie we krwi psów zaprzęgowych może być czynnikiem predysponującym je do chorób zakaźnych (21).

Długotrwałe wyczerpujące ćwiczenia powodują obniżenie zawartości nie tylko globulin, ale również albumin (20). Duży wysiłek fizyczny powoduje także uszkodzenia włókien mięśniowych, co przejawia się podwyższoną aktywnością kinazy kreatynowej w surowicy krwi (18, 20). Z tych względów w żywieniu psów sportowych szczególną uwagę powinno się zwracać na prawidłową podaż wysokowartościowego białka, które jest niezbędne w procesach regeneracji organizmu po wysiłku fizycznym. Należy zaznaczyć, że białko tylko w niewielkim stopniu jest zużywane na cele energetyczne. Ma ono pewne znaczenie w trakcie biegów trwających dłużej niż 30 minut (11).

Ilość białka

W żywieniu chartów wyścigowych tradycyjnie stosuje się suchą karmę komercyjną, mięso i różnorodne dodatki pokarmowe. Podawanie mięsa ma na celu dostarczenie między innymi wysokowartościowego białka. Nie jest jednak wskazana nadmierna podaż tego składnika. Wykazano, że zwiększenie w dawce pokarmowej zawartości białka kosztem węglowodanów wpływa na pogorszenie osiąganych wyników sportowych. W badaniach przeprowadzonych przez Hilla i współpracowników (12) charty żywione karmą, w której białko stanowiło 37%, a węglowodany 30% energii metabolicznej, przebiegały dystans 500 metrów o 0,18 sekundy wolniej niż osobniki otrzymujące karmę, w której białko stanowiło 24%, a węglowodany 43% energii metabolicznej (12).

Szczególnie wysokie zapotrzebowanie na białko wykazują psy zaprzęgowe poddawane wyczerpującemu wysiłkowi fizycznemu. Odpowiednia podaż białka może zapobiegać niedokrwistości, na którą narażone są te psy. Z badań przeprowadzonych przez Kronfelda i współpracowników (17) wynika, że psy zaprzęgowe żywione pokarmem, w którym zawartość białka wynosi 32 lub 39% energii, charakteryzują się stałą liczbą erytrocytów we krwi obwodowej w trakcie trzymiesięcznego sezonu wyścigowego. Obniżoną liczbę czerwonych krwinek obserwuje się u psów otrzymujących karmę, w której zawartość białka wynosi 28% energii (17). Również według Adkinsa i Kronfelda (1) zawartość białka nieprzekraczająca 30% energii jest zbyt niska dla psów zaprzęgowych poddawanych wyczerpującemu wysiłkowi fizycznemu. Autorzy ci zaobserwowali, że pokonanie w ciągu 16 dni dystansu wynoszącego 1900 km spowodowało zmniejszenie się o 15% liczby erytrocytów we krwi obwodowej psów żywionych karmą, w której zawartość białka wynosiła 28% energii. W przypadku psów otrzymujących karmę, w której zawartość białka wynosiła 23% energii, liczba czerwonych krwinek obniżyła się o 27% (1). Niedobór białka w pokarmie psów zaprzęgowych zwiększa ponadto ryzyko urazów tkanek miękkich (26). Jednak nie tylko niedobór, ale również nadmiar białka jest niepożądany. Zbyt duża zawartość białka, osiągnięta poprzez zmniejszenie zawartości tłuszczu, może negatywnie wpływać na wytrzymałość psów zaprzęgowych. Wynika to z faktu, że tłuszcz stanowi podstawowy składnik energetyczny w trakcie długotrwałego biegu (22). Wydaje się, że optymalna zawartość białka w pokarmie dla psów zaprzęgowych wynosi nieznacznie powyżej 30% energii metabolicznej, przy jednoczesnej zawartości tłuszczu wynoszącej nawet 60% energii metabolicznej (16).

Dotychczas nie opublikowano żadnych wiarygodnych wyników badań dotyczących zapotrzebowania na białko u psów trenujących agility. Wydaje się jednak, że wysokiej jakości suche karmy komercyjne przeznaczone do żywienia psów aktywnych charakteryzują się odpowiednią dla psów trenujących agility zawartością białka i innych składników odżywczych, w związku z tym mogą stanowić podstawę ich dawki pokarmowej (11).

Rodzaj białka

Istotne znaczenie ma nie tylko ilość, ale również rodzaj podawanego białka. W celu ograniczenia ryzyka niedokrwistości szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiednią podaż białka pochodzenia zwierzęcego. Z badań przeprowadzonych przez Yamadę i współpracowników (33) wynika, że poddawane wysiłkowi fizycznemu psy żywione karmą zawierającą białko zwierzęce charakteryzują się wyższą zawartością hemoglobiny we krwi niż psy otrzymujące karmę z białkiem pochodzenia roślinnego. Nawet w przypadku psów, które nie wykonują nadmiernego wysiłku fizycznego, stosowanie karmy opartej na białku roślinnym może być przyczyną niewielkiego obniżenia zawartości hemoglobiny i liczby erytrocytów we krwi (33).

Mimo kluczowego znaczenia mięsa w żywieniu psów sportowych, opracowano dietę bezmięsną, która może zapobiec niedokrwistości spowodowanej wysiłkiem fizycznym. Dieta ta składa się z glutenu kukurydzianego, ziaren kukurydzy, mączki sojowej, ryżu, witamin, składników mineralnych, warzyw i kazeinianu sodu (4). Należy jednak zaznaczyć, że jest to dieta eksperymentalna, a niedobór lub brak białka pochodzenia zwierzęcego w diecie psów sportowych może negatywnie wpływać nie tylko na parametry hematologiczne, ale również na przebieg licznych procesów, zwłaszcza związanych z metabolizmem tkanki mięśniowej. Wykazano, że psy żywione karmą zawierającą gluten kukurydziany charakteryzują się niższą ekspresją kalpastatyny w mięśniach szkieletowych niż psy otrzymujące karmę zawierającą białko kurczaka. Zbyt niska ekspresja kalpastatyny, która jest inhibitorem kalpain – enzymów proteolitycznych tkanki mięśniowej – może być przyczyną nasilonej degradacji białek. Z tego względu podawanie psom karmy z niedostateczną zawartością białka pochodzenia zwierzęcego może prowadzić do utraty masy mięśniowej (10). Dlatego podstawowe źródło związków azotowych w diecie psów sportowych powinno stanowić właśnie białko zwierzęce.

Witaminy

Spośród witamin w żywieniu psów sportowych kluczowe znaczenie mają witaminy antyoksydacyjne. Szczególną uwagę należy zwrócić na prawidłową podaż witaminy E, której stężenie we krwi może ulec obniżeniu na skutek wysiłku fizycznego (14, 28). Wykazano, że niskie stężenie witaminy E w osoczu krwi psów zaprzęgowych uczestniczących w biegach długodystansowych zwiększa ryzyko nieukończenia biegu (24). Dlatego w żywieniu tych psów powinno się stosować suplementację tej witaminy. Zalecana dawka dzienna wynosi około 400 IU (25).

Ryc. 2. Szczególnie wysokie zapotrzebowanie na białko wykazują psy zaprzęgowe poddawane wyczerpującemu wysiłkowi fizycznemu. Odpowiednia podaż wysokowartościowego białka może zapobiegać niedokrwistości i zmniejszać ryzyko urazów tkanek miękkich.

W badaniach przeprowadzonych na chartach zaobserwowano, że podawanie octanu alfa-tokoferolu może spowodować zwiększenie zawartości alfa-tokoferolu w surowicy krwi i dodatkowo zniwelować różnicę stężeń sprzed i po wyścigu (28). Również uzupełnianie kwasu askorbinowego może przynosić korzystne efekty. Wydaje się, że dawka dzienna zasadniczo nie powinna przekraczać 25 mg/kg m.c. (7). Większe zapotrzebowanie mogą jednak wykazywać psy zaprzęgowe żywione wysokotłuszczową karmą. Podawanie tym psom podwyższonych dawek kwasu askorbinowego może zapobiegać obniżeniu się jego stężenia we krwi w trakcie sezonu wyścigowego (6). Psy co prawda syntetyzują kwas askorbinowy i bardzo dobrze sobie radzą bez jego uzupełniania (31), jednak synteza endogenna może nie zaspokajać zwiększonego zapotrzebowania na ten składnik na przestrzeni całego sezonu (6).

Niekorzystny wpływ niedoboru witamin antyoksydacyjnych jest związany z nasilonym stresem oksydacyjnym. U psów sportowych obserwuje się zwiększone wytwarzanie reaktywnych form tlenu, które powodują uszkodzenia makromolekuł komórkowych. Suplementacja antyoksydantów pokarmowych ma na celu poprawę funkcjonowania układu antyoksydacyjnego. Wykazano, że podawanie psom zaprzęgowym alfa-tokoferolu, beta-karotenu i luteiny powoduje ograniczenie uszkodzeń oksydacyjnych DNA indukowanych wysiłkiem fizycznym (2). Duże znaczenie witaminy E w żywieniu psów zaprzęgowych może wynikać z faktu, że psy te wymagają pokarmu o wysokiej zawartości tłuszczu. Uzupełnianie tej witaminy ma wówczas na celu zapobieganie utlenianiu nienasyconych kwasów tłuszczowych, które ulega nasileniu na skutek wysiłku fizycznego. Ta funkcja witaminy E jest istotna także u pozostałych grup psów sportowych, zwłaszcza w przypadku stosowania dodatków olejów rybnych i roślinnych (22). Z kolei duże znaczenie kwasu askorbinowego w żywieniu psów przystosowanych do wysokiej podaży tłuszczu może wynikać z faktu, że jest on niezbędny w syntezie karnityny – związku uczestniczącego w beta-oksydacji kwasów tłuszczowych (16). Należy jednocześnie zwrócić uwagę na fakt, że nadmierna podaż kwasu askorbinowego w żywieniu chartów może niekorzystnie wpływać na ich wyniki sportowe. Z badań przeprowadzonych przez Marshall i współpracowników (19) wynika, że kiedy psy te otrzymują dodatek kwasu askorbinowego w dawce dziennej wynoszącej 1 g, dystans 500 metrów pokonują w czasie o 0,2 sekundy dłuższym niż wówczas gdy nie otrzymują tego dodatku (19).

Omawiając znaczenie witamin w żywieniu psów sportowych, należy zwrócić uwagę także na witaminy z grupy B. Wynika to z faktu, że jako prekursory koenzymów regulują one przebieg wielu procesów metabolicznych. W efekcie powszechnego stosowania zbilansowanych karm komercyjnych i suplementów weterynaryjnych ryzyko ich niedoboru uległo zmniejszeniu. Należy jednak zaznaczyć, że niedostateczna ich podaż może negatywnie wpływać na osiągane wyniki sportowe. Zapotrzebowanie na witaminy B₁ i B₆ może ulec zwiększeniu wraz ze wzrostem pobrania składników energetycznych i białka. Witaminy te wchodzą w skład wielu preparatów przeznaczonych dla chartów wyścigowych i psów zaprzęgowych. Wydaje się jednocześnie, że ich suplementacja, podobnie jak pozostałych witamin, nie jest konieczna w przypadku psów trenujących agility, które są żywione wysokiej jakości suchymi karmami komercyjnymi dla psów aktywnych. Należy ją jednak uwzględnić w przypadku psów żywionych niezbilansowanym pokarmem domowym (11).