5. Usuwanie kamienia nazębnego, nawet w bardzo delikatny sposób, powoduje powstanie mikroskopijnych uszkodzeń na powierzchni szkliwa i w efekcie jego powierzchnia staje się porowata, co sprzyja gromadzeniu się płytki nazębnej (14). Odkładanie się nalotu i osadu na takich powierzchniach jest znacznie szybsze. Aby temu zapobiec i wyrównać uszkodzoną powierzchnię szkliwa, zęby oczyszczone z kamienia należy poddać polerowaniu. Polerowanie wykonuje się za pomocą wolnoobrotowych końcówek o stałych obrotach (poniżej 1000/min), na które nakłada się jednorazowe nakładki z kauczukowymi miękkimi kubkami (ryc. 11). Do kubków nabiera się pastę polerowniczą. Pastą stosowaną obecnie przez autora jest mieszanina drobnego proszku pumeksowego i wody. Jeśli nie ma planowanego wypełnienia, można zastosować pumeks z dodatkiem fluoru. Obecność fluoru może zakłócić działanie wytrawiacza, więc w przypadku konieczności wypełnienia lub uszczelnienia rezygnuje się z dodatku fluorowego albo wykonuje się wypełnienie przed zabiegiem profilaktycznym. Polerowanie pojedynczego zęba nie powinno trwać dłużej na około 5 sekund. Dzięki temu uniknie się przegrzania miazgi zębowej (4).
6. Po polerowaniu należy ponownie wypłukać zawartość jamy ustnej. Jako osobny etap wymienia się płukanie rowka dziąsłowego i usunięcie z niego pozostałości po zabiegu. Pozostawione w nim drobnoustroje i zanieczyszczenia w krótkim czasie zaczną powodować stan zapalny i podrażnienie tkanek. Do płukania należy stosować delikatne roztwory antyseptyczne, np. 0,2% roztwór chlorheksydyny, wprowadzany do rowka przy użyciu strzykawki zakończonej tępą kaniulą (4) (ryc. 12). To jest właściwy moment, aby sprawdzić dokładność wykonanego skalingu i usunąć pozostawione resztki osadów. Można to wykonać, powtarzając badanie sondą i lusterkiem. Można również posłużyć się barwnikiem (erytrozyną), która wybarwia płytkę nazębną (15). Celem sanacji jest zupełne usunięcie osadu nazębnego. Niedokładnie wykonany zabieg może spowodować odwrotny skutek i pogorszenie sytuacji w jamie ustnej, a w najlepszym razie szybki powrót problemów.
Po polerowaniu i wypłukaniu jamy ustnej wraz z rowkiem dziąsłowym można albo rozpocząć dalsze czynności chirurgiczne (np. ekstrakcje, leczenie kanałowe, zabiegi periodontologiczne etc.), albo przejść do następnego etapu i zakończyć znieczulenie.
7. Fluoryzacja zębów ma sens zawsze wtedy, gdy powinniśmy wzmocnić oporność uzębienia na resorpcję i próchnicę. Pozytywne aspekty fluoryzacji obejmują działanie przeciwbakteryjne i zapobiegające płytce bakteryjnej, wzmacnianie struktur twardych zęba i zmniejszenie nadwrażliwości zębów (4). Próchnica nie stanowi masowego zjawiska u psów i kotów, ale resorpcja zębowa u kotów według badań może dotyczyć 30% populacji (16). Pianka zawierająca 1,23% fluoru pochodzącego z fluorku sodu i fluorku wodoru ma niskie pH (3-3,4) i powinna być podawana tylko w znieczuleniu, aby nie została połknięta (ryc. 13). Po trwającej około 3 minut (w zależności od preparatu) obecności w jamie ustnej nadmiar substancji należy ostrożnie i dokładnie usunąć suchym gazikiem. Nie wolno płukać jamy ustnej, gdyż to zniweczy całą czynność (17).
8. Po fluoryzacji korony zębowe suszy się (należy unikać suszenia strumieniem sprężonego powietrza, raczej przeciera się je gazikiem) i powierzchnie zębów pokrywane są substancją o charakterze wosku, która izoluje zęby od środowiska jamy ustnej. Popularnie nazywa się to woskowaniem, aczkolwiek chodzi o stworzenie bariery uszczelniającej przed płytką bakteryjną (ryc. 14). Preparatem bardzo popularnym w USA jest OraVet (MERIAL), który z jakiegoś powodu nie jest dostępny w Europie. Aplikator (taki, jaki stosuje się przy materiałach kompozytowych) służy do podania niewielkiej ilości wosku na ząb, następnie palcami rozprowadza się uszczelniacz po powierzchni wszystkich zębów. Łatwiej podaje się taką substancję, gdy ampułka jest lekko podgrzana. Jeśli pacjent akceptuje tego rodzaju czynność, można powtarzać ją co tydzień w domu w podobny sposób. Obserwacje kliniczne potwierdzają, że stosowanie uszczelniaczy spowalnia powstawanie płytki bakteryjnej (18).
Ustalenie profilaktyki
Po zabiegu profilaktycznym pacjent wymaga przez kilka dni odpoczynku od czynności w jamie ustnej. Ponadto użyty wosk odgrywa swoją rolę około tygodnia do 10 dni. W tym czasie nie ma więc potrzeby wykonywania zabiegów higienicznych. Zaraz potem jednak właściciel powinien rozpocząć realizację wszystkich zaleceń lekarskich. Płytka bakteryjna zaczyna powstawać zaraz po zakończeniu zabiegu profilaktycznego, ale w przypadku zastosowania bariery uszczelniającej można założyć pewne opóźnienie w tym procesie.
Zdrowie jamy ustnej zwierzęcia zależy od zasad higieny realizowanych w domu. Higiena obejmuje działania aktywne i pasywne. W pierwszej grupie mieści się szczotkowanie zębów, smarowanie dziąseł żelami, płukanie jamy ustnej, pokrywanie uzębienia substancją uszczelniającą.
Codzienne szczotkowanie zębów i tym samym mechaniczne usuwanie bakteryjnej płytki nazębnej jest niezbędne dla utrzymania przyzębia w należytym stanie. Warto użyć wszystkich argumentów i wysiłków, aby przekonać opiekuna pacjenta do nauczenia się szczotkowania i jak najczęstszego jego wykonywania. Do szczotkowania sekcja stomatologii PSLWMZ rekomenduje dwugłową szczoteczkę (Petosan) (ryc. 15). Oprócz tego do szczotkowania używa się past enzymatycznych przeznaczonych specjalnie dla psów i kotów. W odniesieniu do past specjaliści polecają aromatyzowane zapachem kurczaka produkty Petosan. Ważne, aby nie używać środków pielęgnacyjnych dla ludzi, gdyż po pierwsze zawierają one fluor, który połykany przy codziennym szczotkowaniu, może doprowadzić do fluorozy, ponadto składniki past mogą powodować niestrawności.
Lekarz weterynarii albo technik wyszkolony w higienie jamy ustnej powinien pokazać właścicielowi zwierzęcia właściwą technikę szczotkowania zębów. Polega ona na rozsunięciu policzków i umieszczeniu szczoteczki we właściwym miejscu. Następnie ruchem okrężnym należy szczotkować powierzchnię boczną koron zębowych i okolicę rowka dziąsłowego.
Szczoteczka do zębów powinna być stosunkowo często zmieniana ze względu na gromadzenie się na niej bakterii. Polecane jest włosie syntetyczne, giętkie, niekaleczące dziąseł. Wskazane jest stosowanie past słabo ścierających, strawnych (bez konieczności spłukiwania) i aromatyzowanych. Należy przestrzec właścicieli przed samodzielnym usuwaniem złogów kamienia za pomocą różnych narzędzi ręcznych, ponieważ takie próby mogą spowodować uszkodzenia przyzębia i powierzchni zębów.
Dodatkowo jako środek do szczotkowania albo jako osobno stosowany preparat do smarowania dziąseł można stosować preparaty leczniczo-higieniczne półpłynne lub o konsystencji żelu. Obecnie na polskim rynku dostępne są np. Stomodine (GEULINX), FreshAid (SCANVET) lub MaxiGuard (ADDISON LABS) (ryc. 16). Stwierdzono, że minimalna częstotliwość szczotkowania to trzy razy w tygodniu. Idealnym wzorcem pozostaje codzienne szczotkowanie, a w uzasadnionych przypadkach wskazane jest wykonywanie tego nawet 2-3 razy dziennie (19).
Pasywne działania w obszarze higieny jamy ustnej to rekomendacje żywieniowe, przekąski i smakołyki o ustalonych właściwościach sprzyjających usuwaniu płytki nazębnej. Ponadto w tej grupie są także dodatki do diety lub do wody pitnej.
Zalecenia dietetyczne są drugorzędne w stosunku do szczotkowania zębów, z uwagi na niższą efektywność. Niemniej mają duże praktyczne znaczenie z uwagi na łatwość ich realizowania. Wśród pasywnych działań najbardziej skuteczne jest zalecenie specjalistycznej diety stomatologicznej. Badania wykonane na dużej grupie wykazały, że sucha karma sama w sobie wpływa pozytywnie na parametry charakteryzujące zdrowie jamy ustnej (czyli zmniejsza ilość osadów, poprawia stan dziąseł i węzłów chłonnych żuchwowych) (1). Wśród produktów żywieniowych należy jednak wyróżnić te, które spełniają wysokie wymagania Weterynaryjnego Instytutu Zdrowia Jamy Ustnej (Veterinary Oral Health Council). Do produktów dostępnych obecnie w Polsce, rekomendowanych przez VOHC, należą diety Hill’s T/D dla psów i kotów oraz Eukanuba Adult Maintenence dla psów. Oprócz diet, na wyróżnienie zasługują przekąski, które stymulują gryzienie, wydzielanie śliny, a także mechanicznie usuwają płytkę nazębną. Produktem mającym atest VOHC i dostępnym w Polsce jest Greenies dla psów we wszystkich rozmiarach. Wszystkie karmy i przekąski mające atest VOHC są opisane na stronie www.vohc.org
W programie profilaktyki żywieniowej powinny być uwzględnione takie działania jak:
- eliminacja pokarmów bogatych w cukry
- zmniejszenie częstotliwości żywienia
- wykluczenie kleistych, miękkich pokarmów
- zmiana konsystencji pokarmów na twardą.
