Torbiel pajęczynówki u zwierząt rozpoznawana jest przede wszystkim u psów, głównie w rdzeniu kręgowym. Torbiel wewnątrzczaszkowa pojawia się zwykle u psów ras małych, brachycefalicznych, i dotyczy częściej samców w młodym wieku. Rozpoznanie choroby jest możliwe za pomocą badania ultrasonograficznego, tomograficznego oraz rezonansu magnetycznego. Rezonans magnetyczny jest metodą z wyboru, gdyż pozwala nie tylko rozpoznać torbiel, ale też różnicować ją z innymi zmianami wewnątrzczaszkowymi, a także uwidocznić zmiany współistniejące.

Torbiel pajęczynówki powstaje jako zaburzenie rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego. Możliwe jest tworzenie się torbieli jeszcze w łonie matki. Mogą się lokalizować zarówno w rdzeniu kręgowym, jak i w mózgu. Objawy kliniczne towarzyszące tej anomalii rozwojowej zwykle są następstwem ucisku przez torbiel na struktury układu nerwowego, a ich nasilenie zależy od wielkości torbieli. Rodzaj i charakter objawów obserwowanych u pacjenta wynika z lokalizacji torbieli w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

U zwierząt wada ta jest rozpoznawana przede wszystkim u psów, u których częściej opisywane są torbiele pajęczynówkowe rdzenia kręgowego (1, 2, 3, 4, 5, 6).

Pierwotna torbiel pajęczynówkowa wewnątrzczaszkowa należy do grupy anomalii rozwojowych mózgu. Najbardziej rozpowszechniona teoria powstawania tej wady mówi o aberracji rozwojowej prowadzącej do zdwojenia ściany pajęczynówki. Między tymi ścianami gromadzi się płyn mający właściwości zbliżone do płynu mózgowo-rdzeniowego (1, 3, 6). Wtórna torbiel pajęczynówkowa może być następstwem urazu, zakażenia, zapalenia lub krwawienia podpajęczynówkowego (6).

U ludzi torbiele pajęczynówkowe mózgowia stanowią 1 do 13% wykrywanych wewnątrzczaszkowo zmian ekspansywnych (rozrostowych) mózgu. Większość tych zmian jest rozpoznawana u osób młodych, które nie ukończyły 16. roku życia. Ponadto istnieje wyraźna predyspozycja mężczyzn do występowania tej anomalii. Poza tym torbiele pajęczynówkowe cztery razy częściej lokalizują się po stronie lewej. Lokalizacja torbieli u ludzi jest różna, i tu jednak obserwuje się miejsca predylekcyjne. Ponad połowa rozpoznanych zmian lokalizuje się w szczelinie bocznej mózgu, a według niektórych nawet u 80%. Drugie miejsce co do częstości występowania zajmują chorzy, u których torbiele lokalizują się w obrębie tylnego dołu czaszki. Tu wyróżnia się torbiele zamóżdżkowe pośrodkowe, torbiele kąta mostowo-móżdżkowego, torbiele móżdżkowe półkulowe i torbiele przedmostowe. Torbiele nadsiodłowe są najrzadziej rozpoznawanymi anomaliami i do tej grupy zalicza się torbiele sklepistości mózgu, torbiele szczeliny międzypółkulowej, a także wyjątkowo rzadko rozpoznawane torbiele okolicy blaszki czworaczej oraz w świetle układu komorowego.

W piśmiennictwie weterynaryjnym spotykamy prawie wyłącznie opisy torbieli zlokalizowanych w okolicy blaszki czworaczej. Chorobę tę rozpoznaje się przede wszystkim u psów, choć znane są pojedyncze doniesienia na temat torbieli wewnątrzczaszkowych u kotów (3, 5, 6). Inną lokalizacją torbieli pajęczynówki u psów jest okolica kąta mostowo-móżdżkowego.

Tak jak u ludzi, również u psów choroby tej możemy się spodziewać raczej u młodych osobników (1, 2, 3, 4, 5, 6). Rozpoznanie torbieli wewnątrzczaszkowej u dorosłego osobnika nie powinno być jednak zaskoczeniem, gdyż znane są przypadki bezobjawowego przebiegu choroby. Skłonność do występowania torbieli wewnątrzczaszkowych wykazują psy ras małych, przede wszystkim z grupy ras brachycefalicznych. Uważa się, że rasą najbardziej zagrożoną jest shih tzu. W dalszej kolejności wymienia się maltańczyki, mopsy, lhasa apso, cavalier king charles spaniele, yorkshire teriery (1).

Wachlarz objawów towarzyszących torbieli wewnątrzczaszkowej jest bardzo szeroki. Zależy on od lokalizacji zmiany oraz rozmiarów torbieli. Stopień ucisku na struktury mózgu sąsiadujące ze zmianą decyduje o tym, czy objawy będą obserwowalne, czy nie.

Najczęstsze objawy spotykane przy tej anomalii to uogólnione drgawki (ataki padaczkowe), powiększenie objętości czaszki, wzrost ciśnienia śródczaszkowego, ogniskowe ubytki neurologiczne oraz zaburzenia hormonalne (1, 2, 3, 4, 5, 6). W niektórych przypadkach objawy mogą nie mieć nic wspólnego z układem nerwowym. Należy także brać pod uwagę asymptomatyczny przebieg choroby.

Rozpoznanie tej choroby, poza badaniem klinicznym, opiera się na diagnostyce obrazowej. U niektórych zwierząt można się pokusić o badanie przy użyciu ultradźwięków (1, 5). Warunkiem zastosowania tej techniki obrazowania jest jednak obecność niezarośniętych ciemiączek, zarówno czołowego, jak i potylicznego. W przypadku rozpoznania wodogłowia przy użyciu USG wystarczy dostęp przez ciemiączko czołowe. Do rozpoznania torbieli pajęczynówkowej wymagany jest większy dostęp w postaci dodatkowego okna akustycznego, jakim jest ciemiączko potyliczne.

Ryc. 1. Obraz USG torbieli pajęczynówkowej wewnątrzczaszkowej w przekroju czołowym. L – komora boczna, C – torbiel.

Podczas badania przy użyciu ultradźwięków torbiel pajęczynówkowa jest widoczna jako owalny bezechowy obszar o dobrze wyrażonej granicy. Nie obserwuje się żadnych odbić z wnętrza torbieli, co jest cechą charakterystyczną każdej torbieli w obrazie ultrasonograficznym. Ponieważ torbielom zlokalizowanym w okolicy blaszki czworaczej w wielu przypadkach towarzyszy wodogłowie, wokół torbieli często widoczny jest obszar aechogeniczny odpowiadający poszerzonym komorom bocznym (5) (ryc. 1).

Ryc. 2. Obraz tomograficzny torbieli wewnątrzczaszkowej w przekroju poprzecznym. L – komora boczna, C – torbiel.

U zwierząt dojrzałych, u których ciemiączka zanikają, jedynym sposobem zobrazowania tej choroby są badania pozwalające uwidocznić tkanki miękkie znajdujące się wewnątrz czaszki. Tomografia komputerowa (CT) na to pozwala, jednakże jako technika wykorzystująca promienie rentgenowskie ma ograniczone możliwości. Pomimo niedoskonałości tomografii w badaniu mózgowia uwidocznienie torbieli pajęczynówkowej, nawet niewielkich rozmiarów, jest możliwe, gdyż rozdzielczość i czułość tej techniki są wystarczające, żeby odróżnić środowisko płynne, jakim może być wnętrze torbieli, od tkanki mózgowej. Za pomocą tomografu możemy także ocenić wielkość komór bocznych, co w przypadku tej jednostki chorobowej jest sprawą niebagatelną. W obrazie tomograficznym kształt torbieli bywa różny i zależy przede wszystkim o płaszczyzny przekroju, w jakim wykonujemy badanie (ryc. 2). Stopień pochłaniania promieni rentgenowskich wnętrza torbieli jest taki sam jak płynu mózgowo-rdzeniowego, a więc w obrazie tomograficznym torbiel będzie obszarem wyraźnie hipodensyjnym.

Torbiel pajęczynówkowa wewnątrzczaszkowa może występować jako pojedyncza anomalia mózgowia. Czasami towarzyszą jej inne choroby, które albo współistnieją z torbielą, albo są następstwem obecności torbieli. Torbiel, jako zmiana ekspansywna, może wywierać wpływ na sąsiadujące z nią struktury mózgowia. Aby dokładnie ocenić, jaki wpływ ma powiększająca się torbiel na struktury mózgowia znajdujące się w bezpośrednim z nią sąsiedztwie, i skorelować to z objawami klinicznymi, dobrze jest dysponować narzędziem diagnostycznym precyzyjniejszym niż ultrasonografia czy tomografia komputerowa. Jest to ważne również podczas diagnostyki różnicowej torbieli, w doborze metody leczenia, a także w rokowaniu. W takim wypadku należy z wyboru sięgnąć po techniki obrazowania z wykorzystaniem pola magnetycznego.

Ryc. 3. Obraz rezonansu magnetycznego T1-zależny torbieli wewnątrzczaszkowej w przekroju poprzecznym. L – komora boczna, C – torbiel.

Ryc. 4. Obraz rezonansu magnetycznego T2-zależny torbieli wewnątrzczaszkowej w przekroju czołowym. L – komora boczna, C – torbiel.

W obrazie tomografii rezonansu magnetycznego (MRI) torbiel wewnątrzczaszkowa jest dobrze odgraniczoną strukturą o niskim sygnale w obrazach T1-zależnych (ryc. 3). W obrazach T2-zależnych jawi się ona jako obszar hiperintensywny z dobrze widocznym brzegiem zmiany. Intensywność sygnału wnętrza torbieli jest taka sama jak płynu mózgowo-rdzeniowego widocznego w komorach bocznych, gdyż gromadzący się w torbieli płyn ma właściwości zbliżone do płynu mózgowo-rdzeniowego (ryc. 4) (1, 2, 3, 4, 6).

Obraz tomografii rezonansu magnetycznego pozwala ocenić stopień ucisku torbieli na móżdżek, płaty potyliczne mózgowia oraz struktury układu komorowego. Udowodniono, że ucisk większy niż 14% objętości płata potylicznego zawsze związany jest z występowaniem objawów neurologicznych. Jeżeli ucisk wywierany jest zarówno na płaty potyliczne, jak i na móżdżek, prawdopodobieństwo odnotowania objawów neurologicznych jest jeszcze większe (4).