14/03/2018
Ryc. 7. Samiec zeberki (Poephila guttat) – trzymanie ptaka podczas badania okulistycznego.
Wstępne badanie okulistyczne najlepiej jest przeprowadzać w środowisku, w którym przebywa pierzasty pacjent. Umożliwia to obserwowanie jego naturalnych zachowań. Badanie zaczynamy od obserwacji pacjenta bez naszej ingerencji, czyli z pewnej odległości. Zachowania nasuwające podejrzenie ograniczonego widzenia to niechęć do lotu, trudności w znalezieniu pokarmu lub miejsca do siadania (np. dziobanie w pustym pojemniku), zaburzone zachowania socjalne (np. brak odruchu ucieczki podczas prób łapania). W przypadku gdy zachowanie pacjenta nie budzi podejrzeń, wskazane jest wywołanie u niego stanu pozornego zagrożenia i obserwowanie reakcji. Ze względu na silny stres, jaki powoduje wizyta w lecznicy, tego typu badania najlepiej przeprowadzać podczas wizyty domowej. Następnie przechodzimy do właściwego badania okulistycznego i unieruchamiamy pacjenta (ryc. 7).
Podczas szczegółowego badania okulistycznego bardzo ważne jest jego sprawne przeprowadzenie. Tylko nieznaczna część ptasich pacjentów to ptaki oswojone i spokojne, wobec czego przy braku wprawy wszelkie próby badania klinicznego kończą się stresującą dla pacjenta szarpaniną. Najbardziej uciążliwymi gatunkami pod tym względem są duże papugi, zaciekle broniące się silnym dziobem. Przy przeprowadzaniu jakichkolwiek badań u dużych gatunków papug należy pamiętać, że są to ptaki szczególnie podatne na czynniki stresowe, a część z nich nierzadko jest karmiona źle zbilansowaną karmą, co prowadzi do niedoborów, np. selenu. Sprawia to, że nieumiejętne obchodzenie się z nimi może mieć negatywne następstwa, takie jak miopatia stresowa, objawiająca się porażeniem kończyn miednicznych w kilka godzin po badaniu, z padnięciami włącznie.
Z powyższych względów wszelkie badania kliniczne dużych papug należy wykonywać w znieczuleniu ogólnym izofluranowym. Jest ono najbezpieczniejsze dla ptaków i umożliwia sprawne i dokładne przeprowadzenie wszelkich badań lub pobranie próbek. W przypadku niemożności zastosowania narkozy wziewnej trzeba liczyć się z możliwością wystąpienia wstrząsu, dlatego na kilka minut przed badaniem należy umieścić ptaka w zaciemnionym i spokojnym pomieszczeniu (lub choćby w zasłoniętej klatce transportowej), a po uspokojeniu się ptaka podać prednizolon w dawce 10 mg/kg m.c. i.m. Powyższy zabieg znacznie usprawnia przeprowadzenie badania i uspokaja zarówno pacjenta, jak i nierzadko również jego właściciela. Po badaniu należy ptaka szybko wstawić z powrotem do klatki i ponownie uspokoić.
Biomikroskopia z zastosowaniem lampy szczelinowej do badania przedniego układu refrakcyjnego oka (rogówka, przednia komora oka, soczewka) umożliwia np. wykrycie ciał obcych lub zmętnienia soczewki.
Test łzowy Schirmera przeprowadza się w celu sprawdzenia czynności gruczołów łzowych. Zagięty pasek bibuły z podziałką, nasączony barwnikiem, należy włożyć pod dolną powiekę w skroniowej ⅓ dolnej części worka spojówkowego. Test odczytujemy po minucie (wartości normy w zależności od gatunku wahają się od 1 do 12 mm). U ptaków możemy zastosować trzy rodzaje testów Schirmera. Test Schirmera I polega na pomiarze zwilżania paska bibuły testowej bez znieczulania oka. Mierzonym parametrem jest całkowita ilość warstwy wodnej łez. Ze względu na łzawienie odruchowe test ten jest jednak mało czuły i mało precyzyjny. Test Schirmera II wykonuje się znacznie rzadziej, wymaga on znieczulenia oka. Natomiast Test Schirmera III w celu wyeliminowania stresu wymaga całkowitego znieczulenia (3, 5).
Tonometria pozwala wykryć patologiczne wahania ciśnienia wewnątrzgałkowego. Tonometru Schiötza można użyć jedynie przy dużej średnicy rogówki. Częściej pomiaru dokonuje się za pomocą tonometru elektronicznego z końcówką mikrometryczną. Główne zalety tego sprzętu to szybkość i bezgłośność pomiaru. Fizjologiczne ciśnienie wewnątrzgałkowe różni się w zależności od gatunku i wynosi od 9 do 22 mmHg. Jaskra – choroba, która często występuje u ssaków i objawia się wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego – u ptaków ze względu na inne proporcje anatomiczne oka występuje rzadko (5).
Dzięki gonioskopii możliwe jest badanie kąta rogówkowo-tęczówkowego (angulus iridocornealis). Gonioskopia bezpośrednia (bez soczewki kontaktowej) jest wykorzystywana u ptaków z silnie zakrzywioną rogówką, np. ptaków drapieżnych. Można przeprowadzić także gonioskopię pośrednią (z soczewką kontaktową, np. Goldmanna). W badaniu można ocenić szerokość kąta przesączania oraz budowę więzadła grzebieniastego (ligamentum pectinatum) (6).
Ryc. 8. Badanie oka za pomocą oftalmoskopu u amazonki niebieskoczelnej (Amazona aestiva).
Wziernikowanie dna oka (fundus oculi) za pomocą oftalmoskopu pozwala na obserwację części oka położonych za soczewką (ryc. 8). Wyróżnia się oftalmoskopię monokularną i binokularną, a także pośrednią i bezpośrednią. Oftalmoskopia bezpośrednia, zwana też wziernikowaniem bezpośrednim, powinna odbywać się w zaciemnionym pokoju. Lekarz weterynarii, trzymając wziernik przed własnym okiem, zbliża go do oka ptaka. W ten sposób okulista jest w stanie zbadać określone miejsce na dnie oka. Świecąc niewielką ilością światła w kierunku tylnego bieguna oka, ocenia się tarczę nerwu wzrokowego, stan siatkówki i naczyń krwionośnych. Dno oka może być również badane przy użyciu soczewki skupiającej o dużej sile. Ta metoda nosi nazwę oftalmoskopii pośredniej. Rzutując światło na źrenicę, lekarz weterynarii obserwuje z pewnej odległości odwrócony i powiększony obraz dna oka (wielkość powiększenia zależy od mocy soczewki), który powstaje w płaszczyźnie soczewki trzymanej przed okiem badanego zwierzęcia (2, 5).
Wywołanie rozszerzenia źrenicy (mydriasis) jest elementem prawidłowo wykonanej oftalmoskopii. U ssaków standardowo do takiego badania stosuje się syntetyczne parasympatykolityki. U ptaków nie znalazły one zastosowania ze względu na poprzeczne prążkowanie wewnętrznych mięśni gałki ocznej. U ptaków drapieżnych przy oftalmoskopii wykorzystuje się rozszerzenie źrenic związane ze strachem. Bez rozszerzenia źrenicy dostępna do badania jest tylko centralna część dna oka, umożliwia to jednak zdiagnozowanie np. pourazowych krwotoków do ciała szklistego (5).
Możliwe jest spowodowanie rozszerzenia źrenicy podaniem do wnętrza komory oka tubokuraryny. Roztwór 0,3% tubokuraryny należy przygotować samodzielnie. Podaje się od 0,01 do 0,03 ml do przedniej komory oka, kierując igłę przy rąbku rogówki od strony skroni. Metoda ta, ze względu na duże ryzyko wystąpienia skutków ubocznych (wywołanie jaskry, porażenie mięśni oddechowych), nie jest stosowana w celach diagnostycznych, a jedynie leczniczo (3, 5).
Diafanoskop – aparat medyczny wykorzystywany w badaniu okulistycznym, tak zwanej diafanoskopii. Jest źródłem silnie skoncentrowanego światła.
Diafanoskopia – badanie okulistyczne polegające na prześwietleniu diafanoskopem gałki ocznej. Badany przebywa w ciemni, a diafanoskop zostaje przystawiony do twardówki. Światło, które emituje diafanoskop, prześwietla gałkę oczną. Jeżeli nie ma przeszkody (np. guz, ciało obce), pojawia się jednolity różowy refleks ze źrenicy. W przypadku istnienia przeszkody, pojawiają się ubytki refleksu. Diafanoskop przystawia się w różnych punktach gałki ocznej.
