W naszej praktyce lekarsko-weterynaryjnej coraz częściej rozpoznajemy wrzody trawieńca lub podejrzewamy ich wystąpienie. Wrzody trawieńca stwierdza się zarówno u cieląt, jak i dorosłego bydła. Częściej chorują krowy młode (do trzeciej laktacji) w pierwszych czterech tygodniach po wycieleniu. U większości krów z wrzodami występują jednocześnie zaburzenia współtowarzyszące, takie jak prawostronne przemieszczenia trawieńca, zapalenie macicy, zapalenie gruczołu mlekowego czy ketoza. Jedną z przyczyn wzrostu zachorowalności bydła na wrzody trawieńca w ostatnich latach mogą być zmiany sposobu żywienia bydła, ponieważ wozy paszowe dokładnie mieszają i rozdrabniają karmę, co przyspiesza jej wstępną obróbkę w żwaczu i powoduje szybsze przejście do trawieńca, ale jednocześnie staje się czynnikiem predysponującym do częstszego występowania wrzodów.

Kolejne czynniki predysponujące do wrzodów trawieńca to:

• stres w stadzie w oborze wolnostanowiskowej (hierarchia w stadzie)
• granulaty wysokoenergetyczne, które nie tylko szybko przechodzą wstępną obróbkę, ale też dodatkowo podnoszą kwasowość treści żwacza, co wpływa na pH treści trawieńca i uszkodzenia jego błony
• wysoka wydajność mleczna
• chów alkierzowy, który obniża odporność zwierzęcia.

Wrzody trawieńca u bydła są podobne do uszkodzeń błony śluzowej żołądka występujących u zwierząt monogastrycznych. Powstanie owrzodzeń jest zależne od wielu czynników wewnątrzustrojowych i zewnątrzpochodnych, takich jak stan neuroendokrynny ustroju, czynniki naczyniowe zmieniające przepływ krwi w błonie śluzowej, specyficzne czynniki anatomiczne i genetyczne, wydzielanie kwasu i dwuwęglanów, motoryka żołądka, a także zdolności ochronne błony śluzowej, reakcje wstrząsowe i zapalne, urazy oraz silne reakcje stresowe (3).

Patogeneza wrzodów nie jest dokładnie poznana, a rozpoznawanie jest trudne. Może to wynikać z braku objawów w początkowym okresie choroby (najczęściej wskazują one na niestrawność), a nie ma możliwości przeprowadzenia badania endoskopowego.

Wrzody to ubytki penetrujące całą błonę śluzową jelita, a następnie warstwę mięśniową i błonę surowiczą (wrzód perforujący). Mogą być pojedyncze lub mnogie i mają różną wielkość. Po zagojeniu się wrzodu powstaje blizna. Po uszkodzeniu ścian naczyń krwionośnych, podrażnieniu otrzewnej lub perforacji ściany trawieńca dochodzi często do ciężkich powikłań, które mogą spowodować śmierć zwierzęcia.

W zależności od charakteru zmian wrzody trawieńca można podzielić na cztery typy (1, 2):

Typ 1. Nadżerki i(lub) nieperforujący wrzód trawieńca, co często przebiega bezobjawowo. Czasami występują nieswoiste objawy niestrawności: zmienny apetyt, kolki, niepokój, wychudzenie, nawracające wzdęcie żwacza, spadek mleczności i ciemniejszy kał. W czasie badania sekcyjnego stwierdza się obecność nadżerek na błonie śluzowej, obejmujących tylko powierzchniową warstwę ściany żołądka. Rozpoznanie można ustalić jedynie w czasie badania sekcyjnego, a w rozpoznaniu różnicowym należy brać pod uwagę niestrawność.

Typ 2. Krwawiący wrzód. Przebieg choroby może być nadostry lub ostry, począwszy od nagłej śmierci zwierzęcia bez poprzedzających objawów klinicznych aż do objawów przewlekłej niedokrwistości pokrwotocznej. W badaniu klinicznym uwagę zwraca:

• nagłe przerwanie pobierania pokarmu
• spadek wydajności mlecznej z jednego udoju na drugi
• błony śluzowe blade do kredowobiałych
• zmniejszenie temperatury obwodowych części ciała
• kał o konsystencji mazistej, barwy czarnej (stwierdza się w nim znaczne ilości krwi, co można wykryć testami)
• czasami u takich zwierząt obserwuje się też objawy bólowe w okolicy jamy brzusznej (kolki, dodatni wynik prób bólowych w kierunku wykrycia ciała obcego, bolesność przy opukiwaniu trawieńca)
• przy objawach niedokrwistości pokrwotocznej wzrost częstotliwości oddechów i uderzeń serca do 100-140 uderzeń/minutę
• wartość hematokrytu poniżej 30%, zmniejszona ogólna liczba erytrocytów, nawet poniżej 3 mln/mm³.

Rozpoznanie ustalane jest na podstawie badania klinicznego (niedokrwistość pokrwotoczna, ciemny mazisty kał), dodatkowo diagnozę potwierdza wartość hematokrytu oraz stężenie białka w surowicy. Badania dodatkowe dostarczają wskazówek co do stopnia rozwoju oraz czasu trwania krwawienia i mają znaczenie dla wyboru rodzaju postępowania leczniczego.

Rozpoznanie różnicowe: krwawienia na innym tle, prawostronne przemieszczenie trawieńca ze skrętem, choroby jelit [niedrożność, krwotoczne zapalenie jelit w przypadku kokcydiozy, BVD/MD, salmoneloza, wąglik, zatrucia chemikaliami, skaza krwotoczna jako skutek DIC, krwotoki pozajelitowe (np. z przełyku)].

Typ 3. Wrzód perforujący z miejscowym zapaleniem otrzewnej, ewentualnie z powstawaniem ropni. Powstaje on, gdy miejsce perforacji ściśle przylega do innych narządów jamy brzusznej lub do otrzewnej ściennej, tak że jedynie niewielka ilość treści trawieńca przedostaje się do jamy brzusznej. Wytwarza się miejscowy odczyn zapalny pomiędzy trawieńcem a siecią, żwaczem, czepcem, śledzioną, wątrobą lub samą otrzewną.

Objawy ogólne:

• osowiałość, posmutnienie, niechętne pobieranie paszy, przekrwienie spojówek, atonia żwacza, niestrawność, ostrożny chód, biegunka lub zmniejszenie oddawania kału
• temperatura ciała zazwyczaj w normie.

Rozpoznanie jest trudne i często możliwe dopiero po wykonaniu laparotomii diagnostycznej lub sekcji. W diagnostyce różnicowej należy brać pod uwagę zapalenie otrzewnej na tle ciała obcego oraz ropień.

Typ 4. Jest to wrzód perforujący z rozlanym stanem zapalnym otrzewnej. W takim przypadku cała treść trawieńca przedostaje się do jamy brzusznej. Prowadzi to do powstania szybko rozprzestrzeniającego się zapalenia otrzewnej. Zwierzę pada w ciągu 24-48 godzin.

Objawy:

• charakterystyczne jest to, że do momentu perforacji wrzodu chore zwierzęta wyglądają na całkowicie zdrowe
• często zdrowe zwierzę nagle przestaje pobierać pokarm i w krótkim czasie zaczyna sprawiać wrażenie ciężko chorego
• tachykardia, gorączka, przyspieszony oddech (powyżej 50/minutę), stękanie, powłoki jamy brzusznej bolesne i napięte
• na skutek odmy otrzewnowej lekko uwypuklają się obustronnie ściany jamy brzusznej
• biegunka.