Ostre zapalenie trzustki jest często występującą chorobą tego narządu u psów. Stanowi jednak problem diagnostyczny i terapeutyczny ze względu na nieswoiste objawy oraz mnogość czynników predysponujących do jego rozwoju. Rzadko zwraca się uwagę na fakt, że może być ono również konsekwencją niektórych zatruć.

lek. wet. Urszula Latek

dr n. wet. Magdalena Chłopecka

dr hab. Marta Mendel

Zapalenie trzustki może przebiegać ostro lub przewlekle. Postać ostra charakteryzuje się bardziej gwałtownym rozwojem objawów i częściej zdarza się u psów niż u kotów (24, 25). Jednoznaczna przyczyna zapalenia nie jest znana. Wiadomo, że na jego rozwój ma wpływ wiele czynników, takich jak rasa, wiek, masa ciała, żywienie, stosowane leki lub zaburzenia endokrynologiczne (tab. I). Mechanizm rozwoju choroby związany jest z aktywnością enzymów produkowanych przez trzustkę. Gdy trzustka funkcjonuje prawidłowo, wydzielane przez nią enzymy trawienne występują w formie nieaktywnych prekursorów, tzw. zymogenów, które ulegają aktywacji dopiero po uwolnieniu do jelita cienkiego. Ostre zapalenie trzustki stanowi efekt nieprawidłowej, przedwczesnej aktywacji tych enzymów, do którego dochodzi już w miąższu narządu (25, 26, 28). Konsekwencją jest martwica komórek, obrzęk trzustki i rozwój (najczęściej) jałowego zapalenia. Może również dojść do martwicy okolicznej tkanki tłuszczowej okołotrzustkowej oraz zapalenia otrzewnej (28).

Objawy kliniczne i rozpoznawanie

Objawy ostrego zapalenia trzustki u psów są niestety mało swoiste. Zazwyczaj obserwuje się utratę apetytu, gwałtowne wymioty, nierzadko z krwią, którym może towarzyszyć biegunka oraz ogólne osłabienie, będące skutkiem postępującego odwodnienia (ryc. 1, 2). Często występuje również silny ból w przodobrzuszu (25, 26, 28). Przebieg choroby może być łagodny do ciężkiego, ponieważ znacząco różni się w zależności od nasilenia procesu. Gdy choroba rozwija się bardzo szybko i gwałtownie, może prowadzić nawet do wstrząsu, stanowiącego bezpośrednie zagrożenie życia.

Mimo że o zapaleniu trzustki, zarówno u ludzi, jak i u zwierząt, mówi się od dawna, jego rozpoznawanie nadal stanowi wyzwanie. Ostremu zapaleniu trzustki u psów najczęściej towarzyszy leukocytoza z przesunięciem obrazu w lewo oraz niedokrwistość, może wystąpić również podwyższenie parametrów czerwonokrwinkowych wynikające z odwodnienia (25, 28). W cięższych przypadkach może dojść do niedokrwistości i trombocytopenii, a nawet rozwoju zespołu rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego (DIC) (25, 28). W badaniu biochemicznym krwi w ponad połowie przypadków można zaobserwować azotemię. Często notuje się również wzrost aktywności enzymów AST i ALT, spowodowany wtórnym do zapalenia trzustki uszkodzeniem komórek wątroby, oraz wzrost aktywności AP i hiperbilirubinemię, będące konsekwencją zastoju żółci (25, 28). Ze względu na wymioty może także dochodzić do zaburzeń elektrolitowych, z których u psów najczęściej występuje hipochloremia z hiponatremią, rzadziej hipokaliemia (25, 28). Dodatkowo w ponad połowie przypadków ostrego zapalenia trzustki u psów obserwuje się podwyższone stężenie cholesterolu oraz trójglicerydów w surowicy (28).

Tabela I. Czynniki predysponujące do rozwoju zapalenia trzustki u psów

Do niedawna do rozpoznania zapalenia trzustki wykorzystywano oznaczanie aktywności amylazy i lipazy w surowicy. Podwyższenie tych parametrów rzeczywiście może towarzyszyć ostremu zapaleniu trzustki. Nie jest to jednak swoiste dla zapalenia trzustki, ponieważ na aktywność tych enzymów we krwi ma wpływ wiele czynników niezwiązanych z funkcjonowaniem trzustki, takich jak niewydolność nerek lub stosowanie glikokortykosteroidów (25, 28). Od kilku lat możliwe jest oznaczanie gatunkowo swoistej lipazy trzustkowej (dla psów cPL – canine pancreas-specific lipase). Jest to test odznaczający się wysoką swoistością i czułością (28). Oznaczenie to stanowi obecnie najprostsze narzędzie diagnostyczne. Dostępne jest w większości laboratoriów weterynaryjnych, a także w postaci szybkiego testu typu SNAP.

Ponadto w rozpoznaniu ostrego zapalenia trzustki pomocne może być badanie ultrasonograficzne, w którym trzustka najczęściej jest powiększona i hipoechogenna, a w jej obrębie mogą znajdować się odgraniczone obszary wypełnione płynem. Widoczny może być również poszerzony przewód trzustkowy, płyn w jamie otrzewnej oraz odczyn zapalny okolicznych tkanek (25).

Złotym standardem w diagnostyce zapalenia trzustki pozostaje nadal badanie histopatologiczne wycinków narządu (24, 26, 28). Przyżyciowo wykonywane jest ono jednak rzadko ze względu na inwazyjną procedurę pobrania materiału, która może stanowić zagrożenie dla pacjentów w złym stanie ogólnym.

Przyczyny

Istnieje wiele czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi choroby (tab. I). Do zapalenia trzustki predysponowane wydają się psy małych ras, takich jak sznaucer miniaturowy, yorkshire terrier, cavalier king charles spaniel i cocker spaniel, ale także boksery i owczarki szkockie collie (26). Innymi czynnikami predysponującymi mogą być: nadwaga, niedoczynność tarczycy, cukrzyca, spadek perfuzji trzustki (na przykład podczas zabiegu chirurgicznego) i w konsekwencji niedotlenienie narządu (26, 27). Wykazano również związek między wysokim stężeniem trójglicerydów w surowicy a wystąpieniem choroby (26).

Ostre zapalenie trzustki może być także bezpośrednim efektem niektórych zatruć bądź stanowić ich późniejsze powikłanie. Do czynników toksycznych mogących wywołać ostre zapalenie trzustki u psów należą: czekolada, awokado, orzechy makadamia, cynk oraz insektycydy z grupy inhibitorów acetylocholinoesterazy i rodentycydy zawierające witaminę D₃. Ostre zapalenie trzustki może być również działaniem niepożądanym pojawiającym się u predysponowanych zwierząt w czasie stosowania niektórych leków, na przykład podczas terapii skojarzonej bromkiem potasu z fenobarbitalem albo podawania L-asparaginazy, azatiopryny, diuretyków tiazydowych, furosemidu, sulfonamidów lub tetracyklin (28).