W dobie powszechnego dostępu do taniego leczenia glikokortykosteroidami ryzyko wywołania jatrogennego zespołu Cushinga nie zmniejsza się. Przed zastosowaniem terapii lekami z grupy glikokortykosteroidów należy zawsze rozważyć stosunek korzyści do ryzyka. Lekarz weterynarii powinien zachować szczególną ostrożność nie tylko w przypadku stosowania leków długodziałających, ale również przy długotrwałej terapii lekami krótkodziałającymi, często mającymi wysoki potencjał hamowania osi podwzgórze–przysadka–nadnercza.

Patogeneza

Zespół Cushinga to grupa zaburzeń metabolicznych wynikających z długotrwałego wysokiego stężenia kortyzolu we krwi. Przyczyną endogenną jest guz przysadki lub nadnerczy. Jatrogenny zespół Cushinga wywołany jest bezpośrednio długotrwałym stosowaniem egzogennych glikokortykosteroidów, zwykle w wysokich dawkach. Objawy spowodowane są zatem hiperkortyzolemią egzogenną, w wyniku czego czynność wydzielnicza nadnerczy ulega obniżeniu. W tym przypadku ogromna większość psów ma niedobór glikokortykosteroidów nadnerczowych. Należy jednak pamiętać, że wiele długodziałających leków iniekcyjnych występuje w postaci estryfikowanej wolno wchłaniającej się z tkanek. Niektóre z nich mogą również wpływać na syntezę mineralokortykosteroidów, prowadząc do zatrzymania sodu i hipokaliemii w organizmie.

Oś podwzgórze–przysadka–nadnercza reguluje wydzielanie gliko- i mineralokortykosteroidów. W przypadku kortyzolu przy wzroście zapotrzebowania organizmu i niskim jego stężeniu we krwi przysadka wydziela ACTH (hormon adrenokortykotropowy), który stymuluje nadnercza do zwiększonego wydzielania kortyzolu. Przy wysokim stężeniu kortyzolu we krwi jest odwrotnie. Mechanizm ten jest ściśle kontrolowany przez podwzgórze. Długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów może więc prowadzić do zaniku komórek nadnerczy odpowiedzialnych za produkcję i uwalnianie kortyzolu. W takim przypadku mówimy o jatrogennym zespole Cushinga. Należy zwrócić uwagę, że u większości psów dochodzi do zahamowania produkcji wyłącznie glikokortykosteroidów, a wytwarzanie i uwalnianie mineralokortykosteroidów pozostaje prawidłowe (Huang i wsp., 1998). Właśnie to odróżnia jatrogenny zespół Cushinga od choroby Addisona, w której występuje niedobór gliko-, ale też mineralokortykosteroidów. Należy mieć na uwadze ten ważny fakt, gdyż oznacza to, że leczenie tych dwóch chorób jest inne. Kortyzol i prednizon muszą zostać zmetabolizowane do form czynnych – odpowiednio kortyzonu i prednizolonu. Prednizon zastosowany miejscowo nie wykazuje działania w odróżnieniu od prednizolonu. Podobnie kortyzon działa wyłącznie po podaniu ogólnoustrojowym i nie nadaje się do terapii miejscowej. Wszystkie leki przeznaczone do stosowania na skórę zawierają formy hydroksylowe, co eliminuje konieczność biotransformacji do substancji czynnych w wątrobie.