XIX Kongres Akademii po Dyplomie WETERYNARIA już 15-16.03.2025 r. w Warszawie! Sprawdź program kongresu >
Duże zwierzęta/endokrynologia
Choroby tarczycy u przeżuwaczy w praktyce
dr n. wet. Jan Marczuk1
dr hab. Piotr Brodzki, prof. UP2
dr n. wet. Karolina Wrześniewska1
Prawidłowe funkcjonowanie tarczycy w istotnym stopniu decyduje o przebiegu procesów metabolicznych związanych ze wzrostem zwierząt, przemianami energetyczno-białkowymi, jakością okrywy włosowej, rozrodem oraz produkcją mleczną. Choroby tarczycy najczęściej występują u zwierząt towarzyszących (psów i kotów) oraz koni, natomiast rzadziej u przeżuwaczy. W ostatnim okresie zwraca się uwagę na udział tarczycy w patogenezie chorób metabolicznych i zaburzeń rozrodu u przeżuwaczy (Samanc i wsp., 2010). Hormony tarczycy są również brane pod uwagę przy ocenie statusu metabolicznego bydła mlecznego oraz w ocenie stanu odżywienia i utrzymania zwierząt domowych.
Pośrednią miarą aktywności tarczycy jest stężenie jej hormonów we krwi. W wielu pracach podkreśla się sezonową zmianę czynności tarczycy oraz związaną z tym zmianę stężenia hormonów gruczołu we krwi. Powyższe zmiany są szczególnie widoczne u zwierząt utrzymywanych w systemie wolnostanowiskowym lub wypasanych, u których spożycie paszy, funkcje rozrodcze i zmiany okrywy włosowej mają często charakter sezonowy. Zmiany stężenia hormonów pozwalają na dostosowanie przemian metabolicznych do warunków środowiskowych, różnorodności i dostępności składników odżywczych. Prawidłowe funkcjonowanie tarczycy jest uzależnione od zawartości w paszy niektórych mikroelementów (jodu, selenu, cynku) oraz tzw. goitrogenów – substancji wolotwórczych, które zmniejszają wchłanianie jodu z pożywienia. Spożywanie pasz zawierających goitrogeny ogranicza również syntezę hormonów tarczycy. U bydła, podobnie jak u koni, nadmiar jodu w dawce pokarmowej może prowadzić do chorób tarczycy. W praktyce klinicznej u przeżuwaczy częściej spotykamy się z niedoczynnością tarczycy, natomiast bardzo rzadko z nadczynnością.
Tarczyca produkuje dwa hormony zawierające w swoim składzie jod – tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę (T3) w proporcji około 93% (T4) i 7% (T3). W tkankach tyroksyna jest ostatecznie przekształcana przez dejodynazy do trójjodotyroniny. Z tego też powodu oba hormony są funkcjonalnie ważne.
Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędne są dwa mikroelementy – selen i cynk. Niedobór selenu prowadzi do osłabienia selenoprotein, które odpowiadają między innymi za przekształcenie T4 do T3. Powoduje to w konsekwencji obniżenie stężenia T3. Z kolei cynk wchodzi w skład enzymów dejodynaz, które uczestniczą w przemianie T4 w T3 oraz w syntezie hormonu tyreotropowego. W badaniu doświadczalnym wykazano, że niedobór cynku może skutkować zanikiem tarczycy, niedoborem hormonów T4, T3 oraz rozwojem ogólnych objawów niedoczynności tarczycy.