Przewlekła choroba nerek występuje zazwyczaj u kotów w podeszłym wieku i stanowi jedną z głównych przyczyn śmierci tych zwierząt. Według amerykańskich danych średni wiek chorych kotów wynosi prawie 14 lat (18). W innych badaniach wiek kotów w dniu rozpoznania przewlekłej choroby nerek wahał się od pięciu do ponad 20 lat (mediana niecałe 15 lat) (11). Brytyjscy naukowcy stwierdzili, że mediana czasu przeżycia kotów po rozpoznaniu choroby nie przekracza 390 dni (6). Kluczowe znaczenie w leczeniu przewlekłej choroby nerek ma odpowiednie postępowanie żywieniowe.
Opiekunom kotów z przewlekłą chorobą nerek zazwyczaj zaleca się stosowanie komercyjnych diet weterynaryjnych. Większość opiekunów chorych kotów daje je swoim podopiecznym (6, 18). Diety domowe mogą nie zaspokajać potrzeb żywieniowych chorych zwierząt. Dowodzą tego badania amerykańskich naukowców, którzy ocenili składy prawie trzydziestu diet domowych przeznaczonych dla kotów z przewlekłą chorobą nerek. W każdej diecie wykryto pewne nieprawidłowości. Najczęściej występował niedobór choliny, a co czwarta dieta zawierała zbyt mało wapnia. Niektóre diety nie zaspokajały zapotrzebowania kotów na białko i aminokwasy (16). W żywieniu kotów z przewlekłą chorobą nerek trzeba unikać zarówno nadmiaru, jak i niedoboru białka. Zbyt mała podaż tego składnika prowadzi bowiem do nasilenia się katabolizmu białka w organizmie.
Jednym z najważniejszych elementów dietoterapii przewlekłej choroby nerek jest ograniczanie podaży fosforu. Obecność dużych ilości tego pierwiastka w pokarmie stwarza ryzyko pogorszenia czynności nerek u kotów z przewlekłą ich chorobą. W efekcie dochodzi do postępu choroby i pogorszenia stanu klinicznego (3). Im wyższe stężenie fosforu w osoczu krwi, tym większe prawdopodobieństwo wzrostu stężenia kreatyniny (5).
Diety weterynaryjne z obniżoną zawartością fosforu i białka mogą zmniejszyć stężenia fosforanów, mocznika i parathormonu we krwi. Są one zatem pomocne w radzeniu sobie z hiperfosfatemią i nadczynnością przytarczyc. Stwarzają możliwość znacznego wydłużenia życia chorych kotów. W pewnych badaniach mediana czasu przeżycia kotów żywionych dietą weterynaryjną z obniżoną zawartością fosforu i białka przekraczała 630 dni i była ponad dwa razy wyższa niż u kotów, które nie otrzymywały takiej diety (1, 9).
Mała podaż fosforu może jednak zaburzyć metabolizm wapnia i doprowadzić do hiperkalcemii. Im niższe stężenia fosforanów i(lub) potasu w osoczu krwi chorych kotów, tym większe ryzyko wzrostu stężenia wapnia po zmianie karmy na ubogą w fosfor. Wzrost stężenia wapnia przyczynia się zaś do postępu choroby (24).
Im wyższe stężenie wapnia w osoczu krwi w momencie rozpoznania przewlekłej choroby nerek, tym większe ryzyko wapnicy nerek. Czynnikiem ryzyka odkładania się soli wapnia w nerkach chorych kotów jest zatem żywienie karmą o obniżonej zawartości fosforu. Szacuje się, że tylko co piąty kot z azotemią w stadium 2. i 3. choroby nie ma wapnicy nerek lub ma jedynie minimalne zmiany patologiczne (25).
Wskazuje się więc na zasadność jedynie umiarkowanego ograniczenia podaży białka i fosforu w diecie kotów we wczesnych etapach przewlekłej choroby nerek. Zwiększenie zawartości fosforu w karmie ubogiej w ten pierwiastek może mieć korzystny wpływ na czynność nerek i równowagę wapniowo-fosforanową. Dowodzą tego badania wykonane na kotach w stadium 1. i 2. żywionych karmą o niskiej zawartości białka i fosforu (59 g białka/Mcal, 0,84 g fosforu/Mcal, stosunek wapnia do fosforu wynosił 1,9), którą zmieniono po kilkunastu miesiącach na karmy bogatsze w te składniki (76-98 g białka/Mcal, 1,4-1,6 g fosforu/Mcal, stosunek wapnia do fosforu 1,4-1,6) (22). Zmniejszenie ograniczenia podaży fosforu może spowodować obniżenie stężenia wapnia zjonizowanego do prawidłowych wartości we krwi kotów z przewlekłą chorobą nerek, u których hiperkalcemia rozwinęła się podczas żywienia „dietą nerkową” (12).
W żywieniu kotów z przewlekłą chorobą nerek dąży się do utrzymania prawidłowej kondycji i masy ciała oraz masy mięśniowej. Dużo chorych kotów traci bowiem na wadze, co przyczynia się do skrócenia czasu przeżycia. Utrata masy ciała jest jednym z głównych objawów klinicznych obserwowanych u kotów, u których rozpoznaje się przewlekłą chorobę nerek. Szacuje się, że występuje ona u prawie połowy badanych kotów (4). Mediana utraty masy ciała w ostatnim roku przed rozpoznaniem choroby wynosi prawie 9%. Niemniej koty mogą zacząć chudnąć już dwa lata wcześniej. Koty ważące mniej niż 4,2 kg w dniu rozpoznania choroby mają znacznie krótszy czas przeżycia w porównaniu z cięższymi kotami (11).
Im bardziej zaawansowana jest choroba, tym trudniej zapobiec utracie masy ciała. Potwierdzają to badania przeprowadzone na kotach z przewlekłą chorobą nerek w stadium 1. i 2., które przez dwa miesiące żywiono „dietą nerkową”. Koty w stadium 2. choroby schudły w tym czasie, a ich kondycja uległa pogorszeniu. Takich zmian nie zaobserwowano zaś u kotów w stadium 1. (17).
Chudnięcie może wynikać z zaburzeń metabolizmu składników odżywczych. Dodatkowo chore koty mogą nie mieć apetytu. Pobudzenie go metodą farmakologiczną spowodowało poprawę kondycji u ponad połowy kotów z przewlekłą chorobą nerek w stadium 2. i 3. (20). Chudnięciu chorych kotów można zapobiec także poprzez zmianę składu dawki pokarmowej. Karma o zwiększonej zawartości energii oraz karnityny i niezbędnych aminokwasów pozwoliła zwiększyć masę ciała i utrzymać beztłuszczową masę ciała kotów w stadium 1. i 2. przewlekłej choroby nerek. Koty żywione wzbogaconą karmą pobierały 23% więcej energii, a ich masa ciała wzrosła w pół roku średnio o prawie 6%. Koty pobierające karmę kontrolną schudły zaś w tym czasie o 13%, a ich beztłuszczowa masa ciała uległa obniżeniu o ponad 11%. Zastosowanie wzbogaconej karmy spowolniło wzrost stężenia kreatyniny we krwi (13).
Wzbogacanie diety w betainę i prebiotyki (beta-glukany owsa i krótkołańcuchowe fruktooligosacharydy) też dobrze wpływa na masę ciała kotów z przewlekłą chorobą nerek. Dodanie tych substancji do karmy przeznaczonej do żywienia chorych kotów skutkuje znacznie wyższą masą ciała i beztłuszczową masą ciała, mimo braku istotnych różnic w ilości pobranego pokarmu. Korzystny wpływ betainy i prebiotyków na chore koty może wynikać z poprawy metabolizmu grup jednowęglowych i zmian aktywności mikroflory jelitowej (10, 15). Krótkołańcuchowe fruktooligosacharydy są lepszym źródłem włókna pokarmowego dla kotów z przewlekłą chorobą nerek niż wytłoki jabłkowe, które trudniej ulegają fermentacji w przewodzie pokarmowym (14).
Żywienie ma znaczenie nie tylko w leczeniu przewlekłej choroby nerek, ale również w zapobieganiu jej. Podobnie jak w leczeniu na pierwszy plan wysuwa się kwestia zawartości fosforu w dawce pokarmowej. Sądzi się, że nadmiar tego pierwiastka może być czynnikiem ryzyka przewlekłej choroby nerek u kotów. Można przytoczyć badania, w których oszacowano zawartość fosforu i białka w pokarmie pobieranym przez koty przed rozpoznaniem choroby. Koty z przewlekłą chorobą nerek pobierały przed jej rozpoznaniem znacznie więcej tych składników niż te, które miały zdrowe nerki (2).
Nadmierna podaż fosforu w dawce pokarmowej, zwłaszcza fosforu łatwo przyswajalnego, może mieć negatywny wpływ na czynność nerek u zdrowych kotów. Dowodzą tego badania wykonane z użyciem karmy, w której stężenie fosforu było mniej więcej pięć razy wyższe niż wynika z zaleceń żywieniowych, a jego strawność wynosiła 60%. Glukozurię i mikroalbuminurię rozpoznano u dziewięciu spośród trzynastu kotów, które żywiono taką karmą przez niecały miesiąc. Nie wystąpiły one zaś u kotów pobierających pokarm dobrze zbilansowany pod względem zawartości składników odżywczych. Żywienie kotów karmą o wysokiej zawartości fosforu powoduje znacznie wyższe stężenie kreatyniny we krwi (8).
Na podstawie zagranicznych obserwacji można sądzić, że koty często pobierają nadmierne ilości fosforu. Amerykańscy naukowcy zwrócili uwagę, że karmy komercyjne przeznaczone do żywienia zdrowych kotów często zawierają zbyt dużo fosforu, a mało wapnia (23). Niemieccy naukowcy ocenili składy komercyjnych karm puszkowanych dla dorosłych kotów. Dwanaście spośród dwudziestu jeden karm zawierało znacznie więcej fosforu i wapnia niż wynika z zaleceń żywieniowych (21). Nowsze badania potwierdzają, że sporo karm dla psów i kotów dostępnych na niemieckim rynku zawiera zbyt dużo fosforu (7). Stwierdzono, że wysoka zawartość fosforu w niektórych karmach komercyjnych może budzić obawy dotyczące ich wpływu na stan zdrowia nerek (21). Niemniej jedne badania sugerują, że żywienie kotów suchymi karmami komercyjnymi można zaliczyć do czynników chroniących przed przewlekłą chorobą nerek (19).
Podsumowanie
Żywienie ma istotne znaczenie nie tylko w leczeniu przewlekłej choroby nerek, ale również w zapobieganiu jej. W obu przypadkach na pierwszy plan wysuwa się kwestia zawartości fosforu w pokarmie. Zmniejszenie jego podaży jest jednym z kluczowych elementów dietoterapii. Dieta uboga w ten pierwiastek może jednak doprowadzić do hiperkalcemii. Wskazuje się na zasadność jedynie umiarkowanego ograniczenia podaży białka i fosforu w diecie kotów we wczesnych etapach przewlekłej choroby nerek. Trzeba unikać zarówno nadmiaru, jak i niedoboru białka. Niedostateczna podaż aminokwasów zwiększa bowiem katabolizm białka w organizmie. Nie lada wyzwaniem jest zapobieganie chudnięciu chorych kotów. Pobudzenie apetytu stwarza możliwość zwiększenia masy ciała chorych kotów, które jedzą zbyt mało karmy. W ostatnich latach zwraca się coraz większą uwagę na wzbogacanie diety w składniki odżywcze o właściwościach prozdrowotnych, między innymi kwasy tłuszczowe z rodziny n-3, antyoksydanty i prebiotyki.
Ryc. 1 – Irina Nedikova/gettyimages.com, ryc. 2 – hadkhanong_Thailand/gettyimages.com
