Antroponozy (odwrotne choroby odzwierzęce) są chorobami zakaźnymi i pasożytniczymi, które przenoszą się z człowieka na zwierzęta, najczęściej na zwierzęta towarzyszące człowiekowi. Rodzaj tych chorób i częstotliwość występowania są różne. Przyjmuje się, że 38% antroponoz jest spowodowane przez bakterie, 29% przez wirusy, 21% przez pasożyty i 12% przez grzyby, przy czym 23% wszystkich zakażeń dotyczy zwierząt towarzyszących człowiekowi (11). Większość z nich zalicza się do zarazków chorobotwórczych dla człowieka i wielu gatunków zwierząt (multiple species pathogens). Zakażone zwierzęta stają się często źródłem zakażenia dla ludzi, zarówno podczas kontaktów bezpośrednich, jak i ze środowiska zanieczyszczonego zarazkami wysiewanymi przez zwierzęta zakażone antropocentrycznymi zarazkami (5).
Zakażenia bardzo często mają charakter bezobjawowy zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Niektóre wywołują jawne choroby, takie jak gruźlica, grypa (podtyp H1N1), grzybice skóry wywołane Trichophyton spp., Microsporum spp., salmonelloza, kolibakterioza. Psy zakażają się od człowieka m.in. gronkowcem opornym na metycylinę (MRSA), Cryptosporidium parvum, glistą ludzką (Ascaris lumbricoides hominis) i Giargia duodenalis. Istnieją doniesienia o zakażeniu psów od ludzi wirusem SARS-CoV-2, który wywołuje COVID-19 (20). Zakażenie psów następuje najczęściej podczas głaskania, całowania i kichania, lizania twarzy, picia wody zanieczyszczonej kałem zawierającym drobnoustroje i pasożyty, wspólnego spania w łóżku. Nieprzestrzeganie zasad higieny osobistej przez właściciela zwierzęcia zwiększa możliwość zakażenia się zwierząt chorobami przenoszonymi z ludzi na zwierzęta. Szerzeniu się zakażeń oraz występowaniu zakażeń nowymi patogenami sprzyja fakt szybkiego przemieszczania się ludzi i transportu żywności na świecie. Dobrą egzemplifikacją jest szybkie szerzenie się szczepu wirusa grypy świńskiej H1N1. W 2009 roku w ciągu dwóch miesięcy spowodował on pandemię na całym świecie.
Grypa
Psy zakażają się głównie dwoma podtypami wirusa grypy psów (canine influenza virus, CIV) typu A – H3N2 i H3N8. Zasadniczo wyróżnia się dwie kliniczne postacie grypy psów (canine influenza) – łagodną, najczęściej spowodowaną przez H3N8 CIV, i ciężką, cechującą się śmiertelnością, wywołaną często zakażeniem H3N2 CIV (18). Oprócz wirusa świńskiej grypy H1N1 odpowiedzialnego za pandemię grypy u ludzi w 2009 roku, wywołującego chorobę psów, a głównie kotów, groźny jest wirus ptasiej grypy H3N2, powodujący ciężkie, często śmiertelne infekcje. Pierwszy przypadek zakażenia psa wirusem pandemicznym, podtypem wirusa grypy H1N1 od człowieka, opisano w 2009 roku w USA. W latach 2011-2012 zidentyfikowano zakażenie tym podtypem wirusa u jednego psa. Wśród objawów dominowało szybko postępujące ciężkie odoskrzelowe zapalenie płuc z surowiczo-włóknikowym wysiękiem, utratą apetytu (9). Badania surowic testem ELISA, testem hemaglutynacji, zahamowania hemaglutynacji i seroneutralizacji potwierdzają częste bezobjawowe zakażenia psów, jak również kotów różnymi podtypami wirusów grypy ludzkiej oraz grypy ptasiej. Interakcja pomiędzy psami i ich właścicielami może wpływać na pojawienie się i rozprzestrzenianie nowych reasortantów wirusów grypy ludzkiej, ponieważ cechuje się on zdolnościami adaptacji do nowych gospodarzy.
SARS-CoV-2
U psów oprócz koronawirusa (C-CoV), który wywołuje zapalenie żołądka i jelit, oraz koronawirusa (CR-CoV) odpowiedzialnego za chorobę układu oddechowego zakażenie może wywołać koronawirus człowieka SARS-CoV-2 – przyczyna COVID-19. U większości pacjentów COVID-19 przebiega łagodnie i dobrze rokuje, ale u części chorych ludzi może spowodować zapalenie płuc lub zespół ciężkiej niewydolności oddechowej, posocznicę, wstrząs septyczny i zgon. Osoby zakażone w trakcie kaszlu i kichania rozsiewają wirusy w postaci aerozolu wydzieliny dróg oddechowych i jamy ustnej. SARS-CoV-2 jest zdolny do zakażenia i namnażania się u psów, kotów, norek, może też dochodzić do transmisji wirusa drogą aerogenną pomiędzy zwierzętami (16).
Człowiek jest źródłem zakażenia również dla kota i psa, natomiast brak jednoznacznych informacji o możliwości zakażenia się ludzi od tych dwóch gatunków zwierząt (3). RNA wirusa SARS-CoV-2 stwierdza się w wymazach z nosa psów zakażonych naturalnie przez okres 13 dni, surowice są reaktywne, badanie sekwencji genomu wykazało identyczność wirusów izolowanych od psów z wirusami, które zakaziły właścicieli psów. Zakażone psy rzadko chorują (17). W procesie zwalczania pandemii COVID-19 u ludzi uzasadniony wydaje się postulat zwrócenia uwagi na możliwość infekcji SARS-CoV-2 u kotów i psów.
Gruźlica
Przyczyną choroby u psów w przeważającej liczbie przypadków jest prątek gruźlicy ludzkiej (Mycobacterium tuberculosis), źródłem zakażenia jest prątkujący człowiek, zakażenie najczęściej szerzy się drogą aerogenną i z reguły ma charakter bezobjawowy (12). Genotypowanie izolatów M. tuberculosis od właścicieli i psów zakażonych potwierdza identyczność izolatów pochodzących od psów i ludzi (7). Natomiast rzadziej przyczyną gruźlicy psów jest prątek bydlęcy (Mycobacterium bovis) i wtedy zakażenie szerzy się za pośrednictwem mleka oraz surowych odpadów wołowych i konfiskat mięsnych pochodzących od zwierząt chorych. Psy zakażają się też Mycobacterium avium-intracellulare-complex. Źródłem zakażenia są surowe tuszki drobiowe, karma i woda zanieczyszczone kałem ptaków domowych i wolno żyjących siewców tego prątka.
Zmiany gruźlicze są najczęściej zlokalizowane w płucach, migdałkach i błonie śluzowej jelita czczego, czasem w skórze i spojówkach. W zakażeniu M. tuberculosis lub M. bovis mają one charakter wysiękowo-serowaciejący z tendencją do wapnienia i tworzenia torebki włóknistej, natomiast w zakażeniu prątkiem ptasim zmiany mają charakter wytwórczy, ogniska gruźlicze nie mają tendencji do serowacenia, zwapnienia i włóknistego otorbienia. Dominuje gruźlica płuc, która rozwija się skrycie i początkowo przebiega z objawami suchego kaszlu będącego wynikiem zapalenia oskrzeli i opłucnej. Efektem silnego ucisku powiększonych śródpiersiowych i oskrzelowych węzłów chłonnych na tchawicę i przełyk jest duszność, napadowy kaszel, trudności w połykaniu. Psy chudną. Postać jelitową gruźlicy cechuje silne osłabienie, utrata apetytu i spadek masy ciała, gorączka, biegunka, powiększenie wątroby i krezkowych węzłów chłonnych (6). Gruźlicę uogólnioną cechuje ogólne osłabienie organizmu, gorączka, krwisty wyciek z nozdrzy, powiększenie węzłów chłonnych, duszność, ciągła gorączka. Gruźlicę u kotów i psów rozpoznaje się najczęściej w stadium zaawansowanym choroby i w związku z tym rokowanie jest niepomyślne. W epidemiologii gruźlicy u człowieka należy mieć na uwadze możliwość zakażenia się człowieka od zakażonych psów.
Świnka
Chociaż uważa się powszechnie, że jedynym naturalnym żywicielem paramyksowirusa wywołującego endemię nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych (świnki) jest człowiek, coraz więcej danych świadczy o możliwości przeniesienia wirusa świnki na psy (13). U 50% ludzi świnka przebiega bezobjawowo, ale chory stanowi źródło zakażenia w okresie od siedmiu dni przed i przez dziewięć dni po wystąpieniu obrzęku ślinianek (15), a zakażenie z człowieka do psa szerzy się wyłącznie drogą kropelkową. Tą drogą psy zakażają się z reguły od dzieci zakażonych wirusem świnki. U psów występuje powiększenie ślinianek, czasem obrzęk okolicy oczu, gorączka, utrata apetytu, trudności w połykaniu, osowienie. U części zakażonych zwierząt występuje serokonwersja. Testem RT-PCR stwierdzono obecność wirusa w ślinie i w wymazach z gardła. U psów dominuje samowyleczenie i najczęściej ma miejsce po mniej więcej 10 dniach (4).
Grzybice skóry
Trychofitoza i mikrosporoza zarówno u ludzi, jak i u psów stanowią aktualny problem epidemiologiczny. U psów w schroniskach i ośrodkach hodowlanych grzybice skóry mają zazwyczaj charakter enzoocji, wykazują tendencje do nawrotów i są zoonozami. Istnieje też jednak odwrotna tendencja, ponieważ psy mogą zakażać się od ludzi Trichophyton mentagrophytes i Microsporum. Zakażenie psów jest następstwem bezpośrednich kontaktów z chorymi na grzybicę skórną ludźmi i zwierzętami, zwłaszcza z kotami, lub ze środowiskiem zanieczyszczonym przez grzyby.
Postać powierzchowna grzybicy skórnej u psów z reguły przebiega łagodnie, trwa około miesiąca i cechuje się tendencją do samowyleczenia. Rozpoczyna się od zmatowienia i przerzedzenia włosów oraz nadmiernego łuszczenia się naskórka. Powstają małe, okrągłego lub owalnego kształtu ogniska bezwłose albo pokryte kikutami włosów. Jedynie w zakażeniu T. mentagrophytes występuje miejscowy odczyn zapalny, któremu towarzyszy słaby świąd. Czasem z postaci ostrej rozwija się postać przewlekła, trwająca nawet kilka miesięcy. Wtedy zmiany w postaci okrągłych, szybko powiększających się, łysiejących lub łuszczących ognisk są zlokalizowane głównie na głowie, pośladkach i bokach ciała. Skóra w tych miejscach może być zgrubiała, zaczerwieniona i pokryta nalotem barwy szarej. Przy dłuższym trwaniu choroby i osłabionej odporności rozwijają się wtórne zakażenia bakteryjne, dochodzi do utraty włosów w wyniku uszkodzenia mieszków włosowych. Zmienione obszary skóry są zaczerwienione, wilgotne i sączące.
Postać głęboka (strupiasta) grzybicy występuje rzadko i dotyczy psów z silną immunosupresją. W początkowej fazie choroby pojawiają się drobne guzkowate nacieki, a następnie w ich miejsce tworzą się ostro odgraniczone, okrągłe lub owalne wyłysienia. Są one pokryte szarobiałymi strupami mocno zespolonymi ze skórą. Często zmiany te dotyczą większych obszarów skóry, a miejsca pokryte strupami ulegają zakażeniu przez gronkowce i paciorkowce. Przy braku leczenia zmiany mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy (2). Następstwem penetracji warstwy rogowej naskórka oraz włosa przez T. mentagrophytes jest nadmierne złuszczanie się naskórka, łamanie się włosów i dezintegracja mieszków włosowych (14).
