W ostatnich czasach wzrasta zainteresowanie dyscyplinami sportu z udziałem psów. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na osiągane wyniki sportowe jest żywienie. Niezmiernie istotne jest uzupełnianie związków, które w naturalnych pokarmach występują w zbyt małych stężeniach, aby zaspokoić zwiększone zapotrzebowanie nie tylko chartów wyścigowych i psów zaprzęgowych, ale także psów trenujących agility. Szczególną uwagę należy zwrócić na glutaminę, kreatynę, kwas beta-hydroksy-beta-metylomasłowy (HMB), wolne aminokwasy, L-karnitynę, kwas alfa-liponowy oraz związki chondroprotekcyjne.

Glutamina

Ważnym składnikiem odżywczym, którego dodawanie może pozytywnie wpływać na osiągane wyniki sportowe, jest glutamina. Jest to związek popularny wśród sportowców (10). Wchodzi również w skład niektórych preparatów przeznaczonych dla psów. Stosowanie dodatków glutaminy należy rozważyć w żywieniu psów sportowych, gdyż w stanach nasilonego katabolizmu dochodzi do wzrostu zapotrzebowania na ten związek. Korzystne oddziaływanie glutaminy na organizm poddawany dużemu wysiłkowi fizycznemu wynika z faktu, że uczestniczy ona w magazynowaniu i transporcie azotu. Reguluje także gospodarkę węglowodanową. Podawanie glutaminy psom sportowym może zapobiegać obniżeniu stężenia glukozy we krwi podczas wysiłku. Powoduje zwiększone uwalnianie glukozy z wątroby i stymuluje jej wykorzystanie przez mięśnie szkieletowe (15). Więcej informacji na temat glutaminy można znaleźć w artykule „Glutamina w dietetyce weterynaryjnej” – MW 3/2011 (25).

Kreatyna

Kreatyna jest powszechnie stosowana jako uzupełnienie diety osób aktywnych fizycznie. Cieszy się dużą popularnością wśród sportowców zarówno w krajach wysoko rozwiniętych (10, 14, 22), jak i rozwijających się (5). Z badań ankietowych przeprowadzonych wśród młodzieży ćwiczącej w siłowniach na terenie Krakowa i okolic wynika, że najczęściej stosowanym dodatkiem pokarmowym jest właśnie kreatyna (2). W naturalnych pokarmach związek ten w największych ilościach występuje w mięsie. Należy zwrócić uwagę na fakt, że zawartość kreatyny w mięsie ulega znacznemu obniżeniu na skutek gotowania, a jej koncentracja w karmach komercyjnych często jest niewystarczająca do zaspokojenia potrzeb psów poddawanych dużemu wysiłkowi fizycznemu (12). Dlatego w żywieniu psów sportowych należy rozważyć uzupełnianie tego związku (23). Stosowanie suplementów zawierających kreatynę może spowodować poprawę siły mięśni szkieletowych i zwiększenie beztłuszczowej masy ciała. Może także przyspieszać regenerację mięśni po ćwiczeniach. Więcej informacji na temat kreatyny można znaleźć w artykule „Kreatyna w dietetyce weterynaryjnej” – MW 8/2010 (24).

Kwas beta-hydroksy-beta-metylomasłowy (HMB)

Ryc. 1. Wyczerpujący wysiłek fizyczny stanowi duże obciążenie dla całego organizmu. Dlatego niezmiernie ważne jest dodawanie związków, które w naturalnych pokarmach występują w zbyt małych stężeniach, aby zaspokoić zwiększone zapotrzebowanie psów sportowych. Psy zaprzęgowe w trakcie zawodów.

Składnikiem odżywczym, który może pozytywnie wpływać na organizm poddawany wyczerpującemu treningowi sportowemu, jest również kwas beta-hydroksy-beta-metylomasłowy (HMB). Korzyści wynikające ze spożywania tego związku sprawiają, że jest on popularnym dodatkiem stosowanym w żywieniu człowieka. Wśród młodzieży ćwiczącej w siłowniach na terenie Krakowa i okolic jedynie kreatyna jest częściej używanym dodatkiem pokarmowym (2). HMB znalazł uznanie także wśród biegaczy średnio- i długodystansowych, którzy reprezentowali Polskę na arenach międzynarodowych w latach 2004-2005 (4). W badaniach przeprowadzonych na ludziach wykazano, że związek ten ogranicza proteolizę białek mięśniowych indukowaną wysiłkiem fizycznym (26). Zmniejsza ponadto powysiłkowe uszkodzenie mięśni szkieletowych. Pobudza wzrost beztłuszczowej masy ciała i jednoczesne obniżenie zawartości tkanki tłuszczowej u osób wykonujących ćwiczenia fizyczne. Wpływa również korzystnie na siłę mięśni (16, 21, 26, 28). Należy zwrócić uwagę na fakt, że wzrost beztłuszczowej masy ciała i siły mięśni jest większy u osób przyjmujących HMB razem z kreatyną niż u osób spożywających tylko jeden z tych związków (16). Obiecujące wyniki uzyskano też w badaniach przeprowadzonych na koniach (3). Niestety HMB nie jest powszechnie stosowany w żywieniu psów. Wynika to w głównej mierze z niedostatecznego rozpowszechnienia informacji na jego temat, między innymi w czasopismach branżowych. Na rynku dostępne są suplementy zawierające HMB, które są przeznaczone między innymi dla psów poddanych wyczerpującemu wysiłkowi fizycznemu. Dodatki w postaci proszku zawierają, w zależności od masy preparatu, 10 lub 20% soli wapniowej kwasu beta-hydroksy-beta-metylomasłowego. W ich skład wchodzi również D-glukoza krystaliczna. Preparat najlepiej jest wymieszać z podawanym pokarmem. Dostępny jest także preparat w postaci kapsułek. Wskazane jest, żeby preparaty zawierające HMB były częściej wykorzystywane w żywieniu psów sportowych.

Wolne aminokwasy

Ryc. 2. W żywieniu psów sportowych szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiednią podaż glutaminy, kreatyny, kwasu beta-hydroksy-beta-metylomasłowego (HMB), wolnych aminokwasów, L-karnityny, kwasu alfa-liponowego oraz związków chondroprotekcyjnych. Rozsądne stosowanie dodatków zawierających te składniki może korzystnie wpływać na osiągane wyniki. Pies podczas szkolenia w Sekcji Agility Psi Sport ZKwP O. Płock.

W żywieniu psów sportowych należy rozważyć stosowanie preparatów zawierających wolne aminokwasy, które pozytywnie wpływają na metabolizm azotowy. Podawanie aminokwasów przed i w trakcie ćwiczeń hamuje degradację białek indukowaną wysiłkiem fizycznym. W celu zwiększenia pożądanego efektu stosowania aminokwasów korzystnie jest łączyć je razem z łatwo przyswajalnymi węglowodanami (11). Po treningu powinno się dążyć do jak najszybszego pobudzenia procesów anabolicznych. Można to osiągnąć właśnie dzięki dodatkom zawierającym aminokwasy i łatwo przyswajalne węglowodany. Kluczowe znaczenie ma czas podania tych suplementów. Zwlekanie z ich zastosowaniem po zakończeniu ćwiczeń negatywnie wpływa na syntezę białek mięśniowych (27). Szczególną uwagę należy zwrócić na aminokwasy rozgałęzione (ang. branched-chain amino acids, BCAAs), do których należą walina, leucyna i izoleucyna. BCAA cieszą się dużą popularnością wśród sportowców. Preparaty zawierające BCAA były jednymi z suplementów najczęściej używanych przez biegaczy średnio- i długodystansowych, którzy reprezentowali Polskę na arenach międzynarodowych w latach 2004-2005 (4). Pozytywne oddziaływanie tych aminokwasów na metabolizm tkanki mięśniowej można wykorzystać również w żywieniu psów poddawanych wysiłkowi fizycznemu (33). Ich uzupełnianie może korzystnie wpływać także na zdolności kognitywne u starszych psów trenujących agility. Z badań przeprowadzonych przez Fretwella i współpracowników (9) wynika, że starsze psy otrzymujące mieszaninę waliny (40%), leucyny (35%) i izoleucyny (25%) w połączeniu z węglowodanami popełniają mniej błędów w trakcie pokonywania toru przeszkód niż osobniki nieotrzymujące tego suplementu (9).

L-karnityna

Składnikiem odżywczym, który występuje w wielu suplementach przeznaczonych dla psów sportowych, jest L-karnityna. Duże znaczenie L-karnityny dla organizmu wynika między innymi z jej udziału w procesie beta-oksydacji kwasów tłuszczowych. Związek ten jest syntetyzowany z lizyny i metioniny. Szacuje się, że psy wytwarzają od 2,9 do 28 µmol karnityny/kg m.c. dziennie (29). Synteza endogenna może jednak nie zaspokajać zwiększonego zapotrzebowania psów sportowych, dlatego należy rozważyć stosowanie odpowiednich preparatów. L-karnityna może ograniczać zmniejszanie się zawartości ATP i zwiększanie się zawartości kwasu mlekowego w pracujących mięśniach szkieletowych (17). Może także korzystnie oddziaływać na siłę mięśniową (6, 7). Wykazano ponadto, że charty wyścigowe otrzymujące przez sześć tygodni dodatek L-karnityny w dawce dziennej wynoszącej 100 mg/kg m.c. charakteryzują się zwiększonym hematokrytem i zmniejszonym powysiłkowym uszkodzeniem mięśni szkieletowych (8).

Kwas alfa-liponowy

Również kwas alfa-liponowy może być użyteczny w żywieniu psów sportowych. Związek ten inaktywuje wolne rodniki tlenowe, regeneruje inne niskocząsteczkowe antyoksydanty i wiąże jony metali. Jako kofaktor niektórych enzymów mitochondrialnych wpływa na poprawę funkcjonowania mitochondriów (30, 31). W badaniach przeprowadzonych na szczurach wykazano, że podawanie tego związku powoduje wzrost stężenia całkowitego glutationu w wątrobie i we krwi. Zapobiega ponadto indukowanemu wysiłkiem fizycznym obniżeniu się aktywności transferazy S-glutationowej w komórkach mięśnia sercowego, a także ogranicza peroksydację lipidów w wątrobie, sercu i mięśniach szkieletowych (18).

Zmniejszenie stresu oksydacyjnego w wyniku uzupełniania kwasu alfa-liponowego można zaobserwować również u koni. Związek ten chroni przed wzrostem zawartości reaktywnych form tlenu w pracujących mięśniach szkieletowych. Zwiększa ponadto stężenie całkowitego glutationu w mięśniach w okresie międzytreningowym oraz wpływa na wzrost aktywności reduktazy glutationowej. W efekcie tego u koni otrzymujących dodatek kwasu alfa-liponowego dochodzi do obniżenia powysiłkowego stężenia produktów peroksydacji lipidów we krwi i w mięśniach szkieletowych (20). W badaniach przeprowadzonych na koniach poddawanych wysiłkowi fizycznemu wykazano również, że suplementacja kwasu alfa-liponowego pobudza w mięśniach szkieletowych ekspresję białek szoku cieplnego (ang. heat shock proteins, HSPs), które chronią komórki przed szkodliwym działaniem czynników stresowych, związanych między innymi z wyczerpującym wysiłkiem. U koni tych obserwuje się także ograniczenie wzrostu stężenia kwasu mlekowego we krwi, spowodowanego treningiem (19). Uzupełnianie dawki pokarmowej kwasem alfa-liponowym może również wpływać na metabolizm związków wysokoenergetycznych. W badaniach przeprowadzonych na ludziach zaobserwowano, że zastosowanie dodatku kwasu alfa-liponowego nasila wzrost zawartości fosfokreatyny w mięśniach szkieletowych u osób przyjmujących monohydrat kreatyny (1).

Przedstawiając korzyści płynące z używania kwasu alfa-liponowego, nie można jednocześnie nie zwrócić uwagi na ewentualne efekty niepożądane. Jak wynika z badań przeprowadzonych na szczurach, długotrwałe podawanie kwasu alfa-liponowego w połączeniu z witaminą E może spowodować zahamowanie wzrostu biogenezy mitochondriów w komórkach mięśniowych, który jest wyrazem adaptacji mięśni do zwiększonego wysiłku (32).

Związki chondroprotekcyjne

Wyczerpujący wysiłek fizyczny stanowi duże obciążenie dla stawów. Z tego względu w żywieniu psów sportowych korzystne może być podawanie związków chondroprotekcyjnych, zwłaszcza glukozaminy i siarczanu chondroityny (13). Glukozamina uczestniczy w syntezie glikozaminoglikanów, spośród których kluczowe znaczenie ma właśnie siarczan chondroityny stanowiący jeden z najważniejszych składników macierzy międzykomórkowej chrząstki stawowej. Podawanie dodatków pokarmowych zawierających te związki może pozytywnie wpływać na funkcjonowanie stawów. W skład wielu preparatów chondroprotekcyjnych dla psów sportowych, oprócz glukozaminy i siarczanu chondroityny, wchodzą między innymi metylosulfonylometan, kwas hialuronowy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, kwas askorbinowy i mangan.