Fibroelastoza wsierdzia jest chorobą serca występującą głównie u młodych kotów rasy burmańskiej i syjamskiej. Choroba przejawia się tachykardią, rytmem cwałowym, powiększeniem sylwetki serca i dusznością. Wstępne rozpoznanie można ustalić na podstawie badania echokardiograficznego, lecz ostateczne potwierdzenie daje tylko badanie sekcyjne.

Ryc. 1. Niedomykalność zastawki mitralnej z miejscowym pogrubieniem wolnej ściany lewej komory.

Kardiomiopatią restrykcyjną (restrictive cardiomyopathy – RCM) u kotów nazywamy wiele różnych zaburzeń budowy mięśnia sercowego, które charakteryzują się nieprawidłową funkcją rozkurczową i przez to ograniczeniem (restrykcją) napełniania komór. Z RCM mamy do czynienia, kiedy mięsień sercowy jest osłabiony przez procesy zapalne lub zwłóknienie wsierdzia i warstw podwsierdziowych, co skutkuje wzrostem ciśnienia rozkurczowego i dysfunkcją lewej komory (1).

Szczególną formą RCM jest fibroelastoza wsierdzia (endocardial fibroelastosis – EFE). Choroba występująca u kotów jest bardzo podobna do tej spotykanej u ludzi. EFE opisywano także u psów (buldogów angielskich, angielskich springer spanieli, pit bulli, wyżłów weimarskich, bokserów), koni i kurcząt. Częstotliwość występowania u zwierząt nie jest do końca poznana. Badania retrospektywne na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej w Waszyngtonie wykazały, że podczas 12 lat u badanych sekcyjnie zwierząt odnotowano 4% przypadków EFE (3). Jej etiologia i patogeneza nie są do końca poznane. Podejrzewa się, że u kotów może być wywoływana zapaleniem wsierdzia w życiu płodowym, niewykluczony jest udział herpeswirusa lub wirusa panleukopenii oraz czynniki genetyczne. Dotyka najczęściej koty rasy burmańskiej i syjamskiej i jest jedną z najrzadziej rozpoznawanych chorób. Występowanie fibroelastozy mogą sugerować objawy kliniczne, predyspozycje rasowe, wiek zwierzęcia oraz zmiany w badaniu echokardiograficznym. Ostateczne rozpoznanie daje jednak tylko badanie histopatologiczne mięśnia sercowego. Choroba dotyczy wsierdzia, czyli przedłużenia błony wewnętrznej naczyń dochodzących do serca, wyścielającego przedsionki i komory (5). Wsierdzie składa się ze śródbłonka i łącznotkankowej części, która ma trzy warstwy:

1. podśródbłonkowa warstwa luźna – zawierająca fibroblasty, włókna kolagenowe i niewielką liczbę włókien sprężystych (5)

2. warstwa mięśniowo-sprężysta – zawiera włókna sprężyste, kolagenowe i miocyty gładkie

3. warstwa podwsierdziowa – łączy wsierdzie ze śródsierdziem – zawiera głównie naczynia krwionośne i tkankę tłuszczową (5).

Ryc. 2. Powiększenie lewego przedsionka.

Ryc. 3. Zmiany na powierzchni wsierdzia.

W czasie choroby wsierdzie ulega przebudowie i dochodzi do zamiany włókien sprężystych na włókna kolagenowe i elastyczne. Skutkiem tego jest znaczne pogrubienie wsierdzia i zwiększenie jego sztywności. Zmiany nie dotyczą tylko wsierdzia i niestety dochodzi do zwyrodnienia mięśni brodawkowatych, strun ścięgnistych, a także płatków zastawek. Zmiany chorobowe dotyczą najczęściej lewego przedsionka, lewej komory, zastawki dwudzielnej i zastawki aorty.

Pacjent z EFE

Jak wcześniej wspomniano, choroba najczęściej jest opisywana u kotów rasy burmańskiej i syjamskiej. Objawy mogą pojawiać się już od 3. tygodnia życia i najczęściej są błędnie rozpoznawane jako zakażenia układu oddechowego, w tym wypadku mylone z obrzękiem płuc. Z wywiadu uzyskuje się informacje o nietolerancji wysiłkowej, wyniszczeniu lub braku przyrostów, problemach z oddychaniem, natomiast w badaniu klinicznym możemy obserwować tachykardię, rytm cwałowy, skurczowy szmer sercowy, czasem sinicę, trzeszczenia nad polem płuc, duszność.

Badania dodatkowe

W badaniu radiograficznym klatki piersiowej możemy obserwować powiększenie sylwetki serca, cechy zastoju, w zaawansowanej formie choroby płyn w jamie opłucnej.

W badaniu EKG mogą występować zaburzenia rytmu, najczęściej dodatkowe pobudzenia komorowe z lewej komory, w drugiej kolejności, przy zaawansowanym stanie – migotanie przedsionków.

Więcej informacji daje badanie echokardiograficzne. Obserwujemy znaczące powiększenie lewego przedsionka, może występować tzw. dym (zwolnienie przepływu krwi, mogące doprowadzić do powstania zakrzepu), a przy zaawansowanym stanie zakrzep w lewym przedsionku. Powiększenie przedsionka występuje wtórnie do obecnego w lewej komorze podwyższonego ciśnienia i jej zmniejszonej zdolności rozkurczowej. Obserwujemy niedomykalność mitralną. Jeśli występuje przerost mięśnia sercowego, to jest on minimalny. Powierzchnia wsierdzia jest pofałdowana. Całość lub jego fragmenty są hiperechogeniczne. Może występować miejscowe pogrubienie wolnej ściany lub przegrody międzykomorowej. Często choroba dotyczy mięśni brodawkowatych i strun ścięgnistych. Są one wówczas pogrubione, hiperechogenne, utrudniają przepływ krwi wewnątrz serca (2). Dochodzi do wypadania płatka zastawki mitralnej. Funkcja skurczowa lewej komory jest prawidłowa lub minimalnie upośledzona. Frakcja skracania wynosi powyżej 22% (2). Mogą występować obszary hipokinetyczne i dyskinetyczne w miejscu gdzie mięsień ulega zwłóknieniu. Dysfunkcja rozkurczowa jest cechą charakterystyczną (2). Należy zawsze ocenić parametry napływu mitralnego oraz czas izowolumetrycznego rozkurczu (IVRT). Profil napływu mitralnego, czyli fala E i A, zależy głównie od relaksacji i sztywności ściany lewej komory oraz różnicy ciśnienia między lewą komorą a przedsionkiem. Od sprawnej relaksacji zależy czas trwania IVRT, udział fazy wczesnego napływu mitralnego i stosunek maksymalnych prędkości E i A; na czas opadania (deceletacji) fali E wpływa sztywność ściany. Napływ restrykcyjny charakteryzuje zaawansowana zastoinowa niewydolność krążenia z wysokimi ciśnieniami napełniania i sztywną ścianą lewej komory. Dla restrykcji charakterystyczny jest krótki IVRT, wysoka fala E i niska fala A.

W latach 2008-2010 w Przychodni Weterynaryjnej „Marysin” wykonano badanie echokardiograficzne 417 kotów różnych ras. Wśród tej grupy u dwóch kotów – samca w wieku 7 miesięcy, rasy burmańskiej, i samca w wieku 10 miesięcy, rasy syjamskiej, stwierdzono cechy fibroelastozy. Mimo że choroba ta występuje niezmiernie rzadko, ważne jest badanie pod jej kątem kotów ras podejrzanych. Dlatego też nie należy zapominać o dokładnym osłuchaniu pacjenta przy każdym szczepieniu.

Podziękowania

Szczególne podziękowania dla doktora Rafała Niziołka za udostępnienie badań echokardiograficznych.